قريب الله مطيع
_6 _April _2015هـ الموافق 6-04-2015م, 05:43 PM
چهل حدیث نووی
تألیف: امام أبوزکریا یحیی بن شرف نووی دمشقی شافعی :
مترجم: اسحاق دبیری رحمه الله
الحديث الأول
"إنما الأعمال بالنيات"
حدیث اول
نیت محور اعمال است
عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَبِي حَفْصٍ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ، فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ لِدُنْيَا يُصِيبُهَا أَوِ امْرَأَةٍ يَنكِحُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ» رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:1]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1907]
از اميرالمؤمنين ابى‌حفص عمر بن خطاب روايت است كه فرمود: شنيدم كه رسول الله فرمودند: «همانا اعمال و كردار انسان به نيت وی بستگى دارد، و هركس نظر به نيتش اجر و ثواب مى‌برد، پس كسى كه هجرت او به سوى الله و پیامبرش بوده است، پس اين هجرت او به سوى الله و پيامبرش (مقبول) می‌باشد، و هركس هجرتش به خاطر دنيا باشد و يا به خاطر زنی كه بخواهد با او ازدواج كند، پس هجرت او به سوی همان چیزی است که برای آن هجرت کرده است». نگا: صحیح بخاری حدیث شماره (1) و صحیح مسلم حدیث شماره (1907)
الحديث الثاني
"مجىء جبريل ليعلم المسلمين دينهم"
حدیث دوم
فرود آمدن جبرئیل برای آموزاندن دين به مسلمانان
عَنْ عُمَرَ أَيْضًا قَالَ: "بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ذَاتَ يَوْمٍ، إذْ طَلَعَ عَلَيْنَا رَجُلٌ شَدِيدُ بَيَاضِ الثِّيَابِ، شَدِيدُ سَوَادِ الشَّعْرِ، لَا يُرَى عَلَيْهِ أَثَرُ السَّفَرِ، وَلَا يَعْرِفُهُ مِنَّا أَحَدٌ. حَتَّى جَلَسَ إلَى النَّبِيِّ . فَأَسْنَدَ رُكْبَتَيْهِ إلَى رُكْبَتَيْهِ، وَوَضَعَ كَفَّيْهِ عَلَى فَخْذَيْهِ، وَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَنْ الْإِسْلَامِ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ الْإِسْلَامُ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَتُقِيمَ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِيَ الزَّكَاةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ، وَتَحُجَّ الْبَيْتَ إنْ اسْتَطَعْت إلَيْهِ سَبِيلًا. قَالَ: صَدَقْت. فَعَجِبْنَا لَهُ يَسْأَلُهُ وَيُصَدِّقُهُ! قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ الْإِيمَانِ. قَالَ: أَنْ تُؤْمِنَ بِاَللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ. قَالَ: صَدَقْت. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ الْإِحْسَانِ. قَالَ: أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّك تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاك. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ السَّاعَةِ. قَالَ: مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنْ السَّائِلِ. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَاتِهَا؟ قَالَ: أَنْ تَلِدَ الْأَمَةُ رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرَى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ. ثُمَّ انْطَلَقَ، فَلَبِثْتُ مَلِيًّا، ثُمَّ قَالَ: يَا عُمَرُ أَتَدْرِي مَنْ السَّائِلُ؟. قَلَتْ: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: فَإِنَّهُ جِبْرِيلُ أَتَاكُمْ يُعَلِّمُكُمْ دِينَكُمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:8].
هم چنين از عمر بن خطاب روايت است كه فرمود: «روزى ما نزد پيامبر اكرم بوديم، مردى بر ما وارد شد كه جامۀ بسیار سفیدی بر تن داشت، و موهاى سرش بسيار سياه بود، و كسى از ما او را نمى‌شناخت، و آثار سفر بر وی نمایان نبود،(كه بگوييم از جايی دور آمده است)، تا اين كه نزد پيامبر نشست، و دو زانوى خود را به دو زانوى پيامبر چسپاند، و دو دست خود را بر دو ران خویش نهاد، و گفت: اى محمد! مرا از اسلام باخبر ساز. پيامبر در پاسخ فرمودند: اسلام اين است كه گواهى دهى: معبودى به حق جز الله يكتا نيست، و محمد فرستادۀ الله است، و نماز را برپا بداری، و زكات بدهى، و روزۀ [ماه مبارك] رمضان را بگيرى، و در صورت توانائى؛ حج بيت الله را انجام دهى. آن مرد گفت: راست گفتید. ما شگفت زده شدیم، كه از رسول اكرم سؤال مى‌كند (در حالى كه سؤال، علامت ندانستن است) و تصديق مى‌نمايد! (در حالى كه تصديق نشانۀ دانستن است). گفت: پس مرا از ايمان باخبر ساز، رسول الله فرمودند: ايمان اين است كه به يگانگى الله (در ذات و صفات و افعالش كه هيچ شريكى ندارد) ايمان بياورى، و به ملائکۀ او (كه پيام رسانان ميان الله و پيامبران هستند) ايمان بياورى، و به پيامـبران او (كه براى راهنمايى بشـر فرستاده شده‌اند) ايمان بياورى، و به روز قيامت ( و آنچه شامل آن مى‌شود از جزاى اعمال و حساب و بهشت و دوزخ) ايمان بياورى، به قدر (سرنوشت و تقدير) ايمان بياورى، و به خير و شر آن ايمان بياورى. آن مرد گفت: راست گفتید. گفت: مرا از احسان و نيكوكارى خبر ده، رسول الله فرمودند: نيكوكاری آن است كه الله را چنان بندگى كنى که گويا او را مى‌بينى، و اگر تو او را نمى‌بينى، يقين بدار كه او تو را مى‌بيند. گفت: مرا از روز قيامت باخبرساز، فرمودند: پرسيده شده (در اين مسأله) داناتر از پرسنده نيست، آن مرد گفت: پس مرا از نشانه‌هاى قيامت باخبر ساز، فرمودند: آن كه كنيز آقاي خود را بزايد، (يعنى مادران را خوار و حقير شمارنـد و خود را آقاى مادر بدانند). و آن كه پا و تن برهنگان بينوا، و چوپان گوسفندان را ببينى كه به برافراشتن كاخ (و زياده روى در ساختمان) بپردازند. پس آن مرد رفت، و من چندى نشستم، سپس رسول الله فرمودند: اى عمر! مى‌دانى كه سؤال كننده چه كسى بود؟ گفتم: الله و رسول او بهتر می دانند، فرمودند: او جبرئيل× بود، آمد تا (با پرسش و پاسخ كردنش) دين‌تان را به شما بياموزاند». نگا: صحیح مسلم حدیث شماره (8).
الحديث الثالث
"بني الإسلام على خمس"
حدیث سوم
ارکان اسلام
عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبدُهُ و رَسُولُهُ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَحَجِّ الْبَيْتِ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:8]، وَمُسْلِمٌ [رقم:16]. و اللفظ له.
از ابوعبدالرحمن عبدالله بن عمر بن خطاب روايت است كه فرمود: شنيدم رسول اكرم فرمودند: «اسلام بر پنج قاعده بنا نهاده شده است: گواهى دادن به اینکه معبودى به حق نيست جز الله يكتا، و گواهى دادن به این که محمد بنده و فرستادۀ الله است، و بر پا داشتن نماز، و دادن زكات، و حج بیت الله، و روزه گرفتن [ماه مبارك] رمضان». نگا: صحیح بخاری حدیث شماره (8) و صحیح مسلم حدیث شماره (16)، لفظ حدیث از صحیح مسلم است.
الحديث الرابع
"إن أحدكم يجمع في بطن أمه"
حدیث چهارم
مراحل خلقت انسان و تقدیر روزی، اجل و عملش
عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللَّهِ -وَهُوَ الصَّادِقُ الْمَصْدُوقُ-:"إنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يُرْسَلُ الْمَلَكُ فَيَنْفُخُ فِيهِ الرُّوحَ، وَيُؤْمَرُ بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ: بِكَتْبِ رِزْقِهِ، وَأَجَلِهِ، وَعَمَلِهِ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ؛ فَوَاَللَّهِ الَّذِي لَا إلَهَ غَيْرُهُ إنَّ أَحَدَكُمْ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا إلَّا ذِرَاعٌ فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ فَيَدْخُلُهَا. وَإِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا إلَّا ذِرَاعٌ فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَيَدْخُلُهَا". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:3208]، وَمُسْلِمٌ [رقم:2643].
از ابوعبدالرحمن عبدالله بن مسعودس روايت است كه فرمود: پيامبرصدر حالیکه راستگوی راستگو شمرده شده اند به ما فرمودند: همانا خلقت هریک از شما در شکم مادرش تا چهل روز جمع و تکمیل می شود، سپس به همین اندازه به صورت پاره خونی می ماند، سپس به همین اندازه به صورت پاره گوشتی می ماند، سپس ملکی فرستاده می شود، تا در آن روح بدمد، و به ملک دستور نوشتن چهار کلمه داده می شود: به نوشتن روزیش ، عمرش ، عملش و نیک بخت و یا بدبخت بودنش، پس سوگند به الله که جز او دیگر معبود به حقی نیست همانا یکی از شما به عمل اهل بهشت عمل می کند، تا اینکه در میان او و بهشت بجز یک ذراع باقی نمی ماند سپس نوشته تقدیر بر آن سبقت گرفته پس به اعمال اهل دوزخ عمل می کند و سبب رفتنش به دوزخ مى‌گردد، و همانا یکی از شما به عمل اهل دوزخ عمل می کند، تا اینکه در میان او و دوزخ بجز یک ذراع باقی نمی ماند سپس نوشته تقدیر بر آن سبقت گرفته پس به عمل اهل بهشت عمل می کند و سبب رفتنش به بهشت مى‌گردد. نگا: صحیح بخاری حدیث شماره (3208) و صحیح مسلم حدیث شماره (2643)
الحديث الخامس
"من أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد"
حدیث پنجم
زشتی بدعت در دین
عَنْ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ أُمِّ عَبْدِ اللَّهِ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، قَالَتْ: قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ "مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:2697]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1718]. وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: "مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ".
از ام المؤمنين ام عبدالله عايشهك روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «هرکسي در آيين ما چيزي پديد آورد که از آنِ اين آيين نباشد پس آن مردود است». صحیح بخاری حدیث شماره (2697) و صحیح مسلم حدیث شماره (1718) و در روايت مسلم: «هر کس، عملی انجام دهد که طبق دستور ما نباشد، آن عمل مردود است».
الحديث السادس
"إن الحلال بين وإن الحرام بين"
حدیث ششم
دوری جستن از امور مشتبه و مشکوک
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "إنَّ الْحَلَالَ بَيِّنٌ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لَا يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ، فَمَنْ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ فَقْد اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الْحَرَامِ، كَالرَّاعِي يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيهِ، أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلَّا وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، أَلَّا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:52]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1599].
از ابو عبدالله نعمان بن بشير روايت است كه: شنيدم پيامبر فرمودند: «البته حلال و حرام آشكارست و در ميان آن دو، مسائل مشتبه و مشکوکی است كه بسيارى از مردم آنرا نمى دانند، پس كسى كه از شبهات پرهيز كند، بدون شک دين و آبرويش را محفوظ داشته است، و كسى كه در شبهات بيفتد در حرام افتاده است، مانند چوپانى كه رمه اش را در اطراف كشتزار مى چراند عنقريب به كشتزار داخل خواهند شد، سپس فرموند: خبردار! هر پادشاه حدودى دارد، خبردار! كه حدود الله همان چيزهايى است كه ارتكاب آنها را بر بندگانش حرام كرده است، خبردار! همانا در جسم انسان پاره گوشتى است كه اگر درست شود تمام جسم درست مى شود، و اگر آن فاسد گردد تمام جسم فاسد مى گردد، خبر دار! كه آن قلب است». صحیح بخاری حدیث شماره (52) و صحیح مسلم حدیث شماره (1599).
الحديث السابع
"الدين النصيحة"
حدیث هفتم
نصیحت و اندرز جوهر ایمان است
عَنْ أَبِي رُقَيَّةَ تَمِيمِ بْنِ أَوْسٍ الدَّارِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ قَالَ: "الدِّينُ النَّصِيحَةُ. قُلْنَا: لِمَنْ؟ قَالَ لِلَّهِ، وَلِكِتَابِهِ، وَلِرَسُولِهِ، وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَعَامَّتِهِمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم: 55].
از ابو رقيه تميم بن اوس الدارى روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «دين همه‌اش نصيحت و خير انديشي است. عرض کردیم: نصيحت براي چه كسى؟ فرمودند: براي اللهأ (كه به او ايمان بياوريد)، و براي كتاب الله (كه آنرا بخوانيد و مورد عمل قرار دهيد)، و براي رسول او (كه از او اطاعت كنيد)، و براي امراء و حكام مسلمين: (كه از آنها اطاعت كرده و آن ها را ياري دهيد، و بر آنها انقلاب و خروج نكنيد، مگر در حال كفر آشكار و واضح، در اين جاست كه در برابر معصيت خالق، اطاعت از مخلوق درست نيست)، و همچنين براي تمام مردم: (كه آنها را راهنمائي و به راه راست ياري دهيد). صحیح مسلم حدیث شماره (55).
الحديث الثامن
"أمرت أن أقاتل الناس"
حدیث هشتم
حرمت خون و مال مسلمان
عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "أُمِرْت أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ، وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ؛ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إلَّا بِحَقِّ الْإِسْلَامِ، وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:25]، وَمُسْلِمٌ [رقم:22].
از عبدالله بن عمر روايت است كه رسول اكرم فرمودند: «مأمور شده‌ام با مردم بجنگم تا اینکه گواهى دهند معبودى به حق جز الله يكتا نيست، و محمدص فرستادۀ الله است، و نماز را برپا بدارند، و زكات بدهند، پس اگر اين‌ها را انجام دادند خون‌ها و اموال خود را از من حفظ نموده اند، مگر به حق اسلام. و حساب آنها بر الله تعالی است. صحیح بخاری حدیث شماره (25) و صحیح مسلم حدیث شماره (22).
حق اسلام، يعنى: آن چه اسلام، كيفرى بر آن ثابت نمايد، مانند قصاص، و سنگسار كردن مرد و زنی زناكارى كه همسر داشته باشد».
الحديث التاسع
"ما نهيتكم عنه فاجتنبوه"
حدیث نهم
نهی از زیاد سوال کردن
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ صَخْرٍ قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: «مَا نَهَيْتُكُمْ عَنْهُ، فَاجْتَنِبُوهُ وَمَا أَمَرْتُكُمْ بِهِ فَافْعَلُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّمَا أَهْلَكَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَثْرَةُ مَسَائِلِهِمْ، وَاخْتِلَافُهُمْ عَلَى أَنْبِيَائِهِمْ» رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:7288]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1337].
از ابو هريره عبدالرحمن بن صخر روايت است كه شنيدم رسول الله مى‌فرمايند: «از چيزي که شما را نهي کردم از آن دوري کنيد، و آنچه را که به شما فرمان دادم هر قدر از آن را که مي توانيد انجام دهيد، زیرا مردمانى که پيش از شما بودند به خاطر سؤال و پرسش بسيار آنها، و اختلاف نمودن و مخالفت‌شان با پيامبران‌شان به هلاكت رسيدند». صحیح بخاری حدیث شماره (7288) و صحیح مسلم حدیث شماره (1337).
الحديث العاشر
"إن الله طيب لا يقبل إلا طيبا"
حدیث دهم
کسب حلال سبب اجابت دعا، و کسب حرام مانع آنست
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "إنَّ اللَّهَ تعالى طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِينَ فَقَالَ تَعَالَى:"يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنْ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا"، وَقَالَ تَعَالَى:"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ"ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ! يَا رَبِّ! وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِّيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لَهُ؟". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:1015].
از ابو هريره روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «همانا كه الله تعالی پاك است و جز پاكيزه را نمى‌پذيرد، و یقینا كه الله تعالى مؤمنان را به همان چیزی امر فرمود که پیامبران را بدان امر فرموده بود، الله تعالی می فرماید: «اى پيامبران! از روزی‌هاى حلال و پاكيزه بخوريد و عمل صالح انجام دهيد»، و الله تعالی فرمود: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از نعمت‌هاى پاكيزۀ كه به شما روزى داده‌ايم بخوريد». سپس پيامبرص مردی را ياد كردند كه سفر خود را طولانى مى‌كند و ژوليده موى و گرد آلود، دو دستش را به سوى آسمان بلند كرده، مى‌گويد: اى پروردگار من! ای پروردگار من! در حالى كه غذايش حرام، و نوشیدنی‌اش حرام، و پوشاكش حرام، و به حرام تغذیه شده است، با اين حال، چگونه دعای همچو شخصی پذیرفته خواهد شد؟». صحیح مسلم حدیث شماره (1015)
الحديث الحادي عشر
"دع ما يريبك إلى ما لا يريبك"
حدیث یازدهم
دوری جستن از امور مشکوک و مشبوه
عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ سِبْطِ رَسُولِ اللَّهِ وَرَيْحَانَتِهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: حَفِظْت مِنْ رَسُولِ اللَّهِ "دَعْ مَا يُرِيبُك إلَى مَا لَا يُرِيبُك". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:2520]، وَالنَّسَائِيّ [رقم: 5711]، وَقَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از ابو محمد حسن بن علی بن ابی طالبس (دختر زادۀ پيامبرص) و گل خوشبویش روايت است که فرمود: از پيامبرص اين جمله را حفظ نمودم: «آنچه ترا به شک می اندازد رها کن، و به سوي چيزي که ترا به شک نمي ندازد روي آور». سنن ترمذی حدیث شماره (2520) و سنن نسائی صغری حدیث شماره (5711) امام ترمذی فرمود: این حدیث حسنِ صحیح است.
الحديث الثاني عشر
"من حسن إسلام المرء"
حدیث دوازدهم
ترک امور بی اهمیت و بی ربط
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "مِنْ حُسْنِ إسْلَامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لَا يَعْنِيهِ". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم: 2317] ، ابن ماجه [رقم:3976].
از ابوهريره روايت است كه پيامبر اكرم فرمودند:«از علائم خوبى اسلام شخص، این است که آن چه را که به او فایده و ربطی ندارد رها کند». این حدیث حسن است: سنن ترمذی حدیث شماره (2317) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (229) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (3976).
الحديث الثالث عشر
"لا يؤمن أحدكم حتى يحب لأخيه ما يحب لنفسه"
حدیث سیزدهم
آنچه را به خود می پسندی به دیگران هم بپسند
عَنْ أَبِي حَمْزَةَ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ خَادِمِ رَسُولِ اللَّهِ عَنْ النَّبِيِّ قَالَ: "لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:13]، وَمُسْلِمٌ [رقم:45].
از ابى حمزه انس بن مالك خادم رسول اللهص روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «ایمان هیچ یک از شما کامل نمی شود، تا هنگامی که آنچه را براي خود مي پسندد، براي برادر مسلمانش نيز بپسندد». صحیح بخاری حدیث شماره (13) و صحیح مسلم حدیث شماره (45).
الحديث الرابع عشر
"لا يحل دم امريء مسلم إلا بإحدى ثلاث"
حدیث چهاردهم
چه زمانی خون مسلمان هدر است؟
عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "لَا يَحِلُّ دَمُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ يشهد أن لا إله إلا الله، وأني رسول الله إلَّا بِإِحْدَى ثَلَاثٍ: الثَّيِّبُ الزَّانِي، وَالنَّفْسُ بِالنَّفْسِ، وَالتَّارِكُ لِدِينِهِ الْمُفَارِقُ لِلْجَمَاعَةِ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6878]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1676].
از عبدالله بن مسعود روايت است كه رسول اكرم فرمودند: «ريختن خون مسلمانی که گواهی می دهد به اينكه هيچ معبودي بجز الله نيست، و من فرستادۀ الله ام، روا نيست مگر به سبب يکي از اين سه کار: بيوه زنی که زنا نمايد، و کسي که ديگري را بکشد، در مقابل کشته مي شود، و کسي که دينش را ترک کند و از جماعت مؤمنان جدا شود». صحیح بخاری حدیث شماره (6878) و صحیح مسلم حدیث شماره (1676).
الحديث الخامس عشر
"من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيرا"
حدیث پانزدهم
گفتار نیک و گرامی داشتن همسایه و مهمان
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاَللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاَللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ جَارَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاَللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6018]، وَمُسْلِمٌ [رقم:47].
از ابوهريره روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «كسى كه به الله و روز قیامت ایمان دارد، بايد سخن نيك و پسندیده بگويد، يا خاموش باشد، و كسى كه به الله و روز قیامت ایمان دارد ، بايد همسايه خود را گرامى بدارد، و كسى كه به الله و روز قیامت ایمان دارد، باید مهمانش را گرامی بدارد». صحیح بخاری حدیث شماره (6018) و صحیح مسلم حدیث شماره (47).
الحديث السادس عشر
"لا تغضب"
حدیث شانزدهم
نهی از خشمگین و عصبانی شدن
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنْ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ أَوْصِنِي. قَالَ: لَا تَغْضَبْ، فَرَدَّدَ مِرَارًا، قَالَ: لَا تَغْضَبْ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6116].
از ابو هريره روايت است كه مردى خدمت رسول اللهص عرض کرد: مرا توصیه فرمایید! ایشانص فرمودند: خشمگین و عصبانی مشو! و چند بار آنرا تكرار فرمودند: خشمگین و عصبانی مشو!». صحیح بخاری حدیث شماره (6116).
الحديث السابع عشر
"إن الله كتب الإحسان على كل شيء"
حدیث هفدهم
دستور به نیکویی و نرمی با انسان و حیوان
عَنْ أَبِي يَعْلَى شَدَّادِ بْنِ أَوْسٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ: "إنَّ اللَّهَ كَتَبَ الْإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ، فَإِذَا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا الْقِتْلَةَ، وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذِّبْحَةَ، وَلْيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرَتَهُ، وَ لْيُرِحْ ذَبِيحَتَهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:1955].
از ابو يعلی شداد بن اوس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «همانا الله نيكويى را دربارۀ هر چيز واجب نموده است، پس هرگاه کسی را که مستحق کشتن است كشتيد، كشتنش را بر وجه نيكو انجام دهيد، و وقتي حيواني را ذبح کرديد، پس نيکو ذبح کنيد، و بايد یکی از شما چاقويش را تيز کند و حيوانش را که مي خواهد ذبح کند، (زود) راحت کند (و او را نيازارد)». صحیح مسلم حدیث شماره (1955)
الحديث الثامن عشر
"اتق الله حيثما كنت"
حدیث هجدهم
برخورد نیک با مردم
عَنْ أَبِي ذَرٍّ جُنْدَبِ بْنِ جُنَادَةَ، وَأَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ: "اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْت، وَأَتْبِعْ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا، وَخَالِقْ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:1987] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ، وَفِي بَعْضِ النُّسَخِ: حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از ابوذر جندب بن جنادهس و ابوعبدالرحمن معاذ بن جبل روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «هر جایی بودی از الله بترس، و به دنبال بدي نيکي کن تا آنرا محو نمايد، و با مردم به اخلاق نيک رفتار کن». سنن ترمذی حدیث شماره (1987) و فرمود: این حدیث حسن است، و در بعضی نسخه ها حسن صحیح آمده است.
الحديث التاسع عشر
"احفظ الله يحفظك"
حدیث نوزدهم
توصیۀ نبوی در تحکیم عقیده اسلامی
عَنْ أبي العباس عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: "كُنْت خَلْفَ النبي ص يَوْمًا، فَقَالَ: يَا غُلَامِ! إنِّي أُعَلِّمُك كَلِمَاتٍ: احْفَظْ اللَّهَ يَحْفَظْك، احْفَظْ اللَّهَ تَجِدْهُ تُجَاهَك، إذَا سَأَلْت فَاسْأَلْ اللَّهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْت فَاسْتَعِنْ بِاَللَّهِ، وَاعْلَمْ أَنَّ الْأُمَّةَ لَوْ اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ يَنْفَعُوك بِشَيْءٍ لَمْ يَنْفَعُوك إلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللَّهُ لَك، وَإِنْ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يَضُرُّوك بِشَيْءٍ لَمْ يَضُرُّوك إلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللَّهُ عَلَيْك؛ رُفِعَتْ الْأَقْلَامُ، وَجَفَّتْ الصُّحُفُ". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:2516] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
وَفِي رِوَايَةِ غَيْرِ التِّرْمِذِيِّ: "احْفَظْ اللَّهَ تَجِدْهُ أمامك، تَعَرَّفْ إلَى اللَّهِ فِي الرَّخَاءِ يَعْرِفُك فِي الشِّدَّةِ، وَاعْلَمْ أَنَّ مَا أَخْطَأَك لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَك، وَمَا أَصَابَك لَمْ يَكُنْ لِيُخْطِئَك، وَاعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ، وَأَنْ الْفَرَجَ مَعَ الْكَرْبِ، وَأَنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا". مسند عبد بن حميد (636) و مسند امام احمد (2803).
از ابو العباس عبدالله بن عباس روايت است كه من روزي در پشت سر پيامبرص بر مركب شان سوار بودم که فرمودند: اي پسر! من كلماتي را به تو مى‌آموزم، الله را به ياد داشته باش تا او نيز حافظ و نگهدار تو باشد. الله را به ياد داشته باش، (مراقب اوامر او باش) تا در مقابل خود او را بيابي. هرگاه چيزي خواستي، از الله بخواه، و هرگاه ياري و كمكي خواستي، از الله ياري و كمك بخواه. و بدان که اگر همۀ مردم جمع شوند که نفعي به تو برسانند نمي توانند نفعي به تو برسانند مگر نفعي كه الله برايت مقرر نموده است، و اگر تمام مردم جمع شوند تا زياني به تو برسانند نمي توانند زياني به تو برسانند مگر زياني كه الله برايت مقرر نموده است. قلم های سرنوشت برداشته شده و نامه هاي تقديرات خشك شده اند». سنن ترمذی حدیث شماره (2516) و فرمود: این حدیث حسن صحیح است.
در روايت غير ترمذي آمده است: «الله را به ياد داشته باش تا اوتعالی را در برابر خود بيابي، در هنگام آسايش و آسودگي، الله را به ياد داشته باش تا در موقع سختي و دشواري، حافظ و نگهدار تو باشد، و بدان، آنچه که براي تو مقدر نشده است، مطمئناً به تو نمي رسد و آنچه که براي تو مقدر شده است، ممکن نيست که از تو بگذرد و حتماً به تو مي رسد. همانا فتح و پيروزي با صبر، و موفقيت با زحمت و مشقت همراه است، و با هر سختي و دشواري، آسايش و آسودگي است». مسند عبد بن حميد حدیث شماره (636) و مسند امام احمد حدیث شماره (2803).
الحديث العشرون
"إذا لم تستح فاصنع ما شئت"
حدیث بیستم
حیا شاخۀ از ایمان است
عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو الْأَنْصَارِيِّ الْبَدْرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ " إِنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلاَمِ النُّبُوَّةِ الأُولَى: إِذَا لَمْ تَسْتَحْيِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ" رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6120].
از ابو مسعود عقبه بن عمرو انصارى بدرى روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «آن چه مردم از سخن پيامبران پيشين دريافتند این است که: هرگاه شرم و حيا نداشتى، پس هرچه خواستى بكن». صحیح بخاری حدیث شماره (6120)
الحديث الحادي والعشرون
"قل آمنت بالله ثم استقم"
حدیث بیست و یکم
استقامت گوهر اسلام است
عَنْ أَبِي عَمْرٍو- وَ قِيلَ: أَبِي عَمْرَةَ- سُفْيَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الثَّقَفِيِّ قَالَ: "قُلْت: يَا رَسُولَ اللَّهِ! قُلْ لِي فِي الْإِسْلَامِ قَوْلًا لَا أَسْأَلُ عَنْهُ أَحَدًا غَيْرَك؛ قَالَ: قُلْ: آمَنْت بِاَللَّهِ، ثُمَّ اسْتَقِمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:38].
از ابو عمرو- و گفته شده: ابو‌عمره- سفيان بن عبدالله ثقفى روايت است كه گفت:«عرض كردم: اى رسول الله! در مورد اسلام چيزي به من بگویید که در آن مورد غير از شما، از کسي ديگر نپرسم. آن جنابص فرمودند: بگو: به الله ايمان آوردم، سپس بر ايمان خود استوار و پايدار باش». صحیح مسلم حدیث شماره (38)
الحديث الثاني والعشرون
"أرأيت إذا صليت المكتوبات وصمت رمضان"
حدیث بیست و دوم
اعمالی که منجر به دخول بهشت می شود
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا: "أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ: أَرَأَيْت إذَا صَلَّيْت الْمَكْتُوبَاتِ، وَصُمْت رَمَضَانَ، وَأَحْلَلْت الْحَلَالَ، وَحَرَّمْت الْحَرَامَ، وَلَمْ أَزِدْ عَلَى ذَلِكَ شَيْئًا؛ أَأَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟ قَالَ: نَعَمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:15].
از ابوعبدالله جابر بن عبدالله انصارى روايت است كه: «مردى از رسول اكرمص پرسيد: مرا خبر بدهید اگر نمازهاى فرض را بجای آورم و روزۀ [ماه مبارك] رمضان را بگيرم، و حلال را روا بدارم و انجام دهم، و حرام را حرام بدانم و از آن دوري کنم و بر اين‌ها چيزى ديگر نيفزايم، آيا داخل بهشت مى‌شوم؟ رسول اللهص فرمودند: بلى». صحیح مسلم حدیث شماره (15)
الحديث الثالث والعشرون
"االطهور شطر الإيمان"
حدیث بیست و سوم
گلچینی از اعمال نیک
عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْحَارِثِ بْنِ عَاصِمٍ الْأَشْعَرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "الطَّهُورُ شَطْرُ الْإِيمَانِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلَأُ الْمِيزَانَ، وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلَآنِ -أَوْ: تَمْلَأُ- مَا بَيْنَ السَّمَاواتِ وَالْأَرْضِ، وَالصَّلَاةُ نُورٌ، وَالصَّدَقَةُ بُرْهَانٌ، وَالصَّبْرُ ضِيَاءٌ، وَالْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَك أَوْ عَلَيْك، كُلُّ النَّاسِ يَغْدُو، فَبَائِعٌ نَفْسَهُ فَمُعْتِقُهَا أَوْ مُوبِقُهَا". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:223].
از ابو مالك حارث بن عاصم اشعرى روايت است كه رسول اللهص فرمودند:
«طهارت و پاكيزگى نصف ايمان است، و کلمۀ "الحمدلله" ترازوى نيكى‌ها را پُر مى‌كند و"سبحان الله و الحمدلله"، فضای میان آسمان ها و زمين را پر مى‌كنند، و نماز نور است، و صدقه برهان (دليل ايمان داشتن) است، و شكيبايى فروغ و پرتو ايمان است، و قرآن، دليلى است به سود تو، يا مدركى است به زيان تو. همۀ مردم شب را به روز مي آورند در حالي که با نفس خودشان معامله مي کنند؛ يا آن را (از هر شر و بدي) آزاد مي کنند؛ يا آن را (با گناه) به هلاک و نابودي مي کشانند». صحیح مسلم حدیث شماره (223)
الحديث الرابع والعشرون
"يا عبادي إني حرمت الظلم على نفسي"
حدیث بیست و چهارم
فضل و احسان الله بر بنده
عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ عَنْ النَّبِيِّ فِيمَا رَوَى عَنِ اللهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَنَّهُ قَالَ: "يَا عِبَادِي: إنِّي حَرَّمْت الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِي، وَجَعَلْته بَيْنَكُمْ مُحَرَّمًا؛ فَلَا تَظَالَمُوا. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ ضَالٌّ إلَّا مَنْ هَدَيْته، فَاسْتَهْدُونِي أَهْدِكُمْ. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ جَائِعٌ إلَّا مَنْ أَطْعَمْته، فَاسْتَطْعِمُونِي أُطْعِمْكُمْ. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ عَارٍ إلَّا مَنْ كَسَوْته، فَاسْتَكْسُونِي أَكْسُكُمْ. يَا عِبَادِي! إنَّكُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا؛ فَاسْتَغْفِرُونِي أَغْفِرْ لَكُمْ. يَا عِبَادِي! إنَّكُمْ لَنْ تَبْلُغُوا ضُرِّي فَتَضُرُّونِي، وَلَنْ تَبْلُغُوا نَفْعِي فَتَنْفَعُونِي. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلَى أَتْقَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ، مَا زَادَ ذَلِكَ فِي مُلْكِي شَيْئًا. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلَى أَفْجَرِ قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ، مَا نَقَصَ ذَلِكَ مِنْ مُلْكِي شَيْئًا. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ قَامُوا فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ، فَسَأَلُونِي، فَأَعْطَيْت كُلَّ وَاحِدٍ مَسْأَلَته، مَا نَقَصَ ذَلِكَ مِمَّا عِنْدِي إلَّا كَمَا يَنْقُصُ الْمِخْيَطُ إذَا أُدْخِلَ الْبَحْرَ. يَا عِبَادِي! إنَّمَا هِيَ أَعْمَالُكُمْ أُحْصِيهَا لَكُمْ، ثُمَّ أُوَفِّيكُمْ إيَّاهَا؛ فَمَنْ وَجَدَ خَيْرًا فَلْيَحْمَدْ اللَّهَ، وَمَنْ وَجَدَ غَيْرَ ذَلِكَ فَلَا يَلُومَن إلَّا نَفْسَهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2577].
از ابوذر غفارى روايت است كه رسول اكرمص در حديث قدسى از الله روايت مى‌كند كه فرمود: «اى بندگان من! من ظلم و ستم را بر خود حرام نمودم و ميان شما نيز آن را حرام قرار داده ام، پس به همديگر ظلم و ستم نكنيد. اى بندگان من! همۀ شما گمراه هستيد مگر کسی كه من او را هدايت نموده‌ام، پس از من طلب هدايت کنيد تا شما را هدايت كنم. اى بندگان مـن! همۀ شما گرسنه‌ايد مگر كسى كه من او را غذا داده‌ام، پس از من غذا بخواهيد تا شما را غذا دهم. اى بندگان من! همۀ شما برهنه‌ايد مگر کسی كه مـن او را پوشانده‌ام، پس از من پوشش بخواهيد تا شما را بپوشانم. اى بندگان من! یقینا همۀ شما شب و روز خطا مى‌كنيد و من گناهــان را مى‌آمرزم، پس از من آمرزش بخواهيد تا شما را بيامرزم. اى بندگان من! شما هرگز نمى‌توانيد به من زيان برسانيد، و هرگز نمى‌توانيد به من فايده و سودى برسانيد. اى بندگان من! اگر از نخستين شما تا آخرين شما و انس و جن شما، همه بر روش پرهيزگارترين قلب یکی از باشند، مانند اين كه يك به يك شما پرهيزكار باشيد، اين تقوا و پرهيزكارى شما، بر ملك من نمى‌افزايد. اى بندگان من! اگر اول و آخرتان و انس و جن تان همه بر روش بدترين و ناپاك‌ترين قلب یکی از شما باشند، اين بدى شما، از ملك من چيزى را كم نخواهد كرد. اى بندگان من! اگر از اولين نفر تا آخرين نفر شما از انس گرفته تا جن، همه در میدانی ايستاده و خواسته‌هایشان را بر من عرضه کنند و من به هر يك از ایشان آنچه را می خواهند بدهم، اين خواهش و خواسته، از آنچه در نزد من است چیزی را نمى‌كاهد، مگر به اندازۀ آبي که يک سوزن، هنگام انداختن و بيرون آوردن آن در آب دريا از آن کم مي کند، اى بندگان من! هرچه که هست، اعمال و کارهاي شماست که من برايتان ذخيره و احصا مي کنم، آن گاه (پاداش و نتيجۀ) آن را به طور کامل و تمام به شما باز مي گردانم، پس کسي که (پاداش) خير را یافت، باید الله را سپاس و ستايش گويد، و کسي که غير از آن يافت، نباید غیر خود، کسي دیگری را ملامت و سرزنش کند». صحیح مسلم حدیث شماره (2577)
الحديث الخامس والعشرون
"ذهب أهل الدثور بالأجور"
حدیث بیست و پنجم
سبقت جستن در کارهای خیر و فضیلت ذکر
عَنْ أَبِي ذَرٍّ أَيْضًا،" أَنَّ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ قَالُوا لِلنَّبِيِّ يَا رَسُولَ اللَّهِ؛ ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالْأُجُورِ؛ يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّي، وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ، وَيَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أَمْوَالِهِمْ. قَالَ: أَوَلَيْسَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ مَا تَصَّدَّقُونَ؟ إنَّ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَكْبِيرَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَحْمِيدَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَهْلِيلَةٍ صَدَقَةً، وَأَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ، وَنَهْيٌ عَنْ مُنْكَرٍ صَدَقَةٌ، وَفِي بُضْعِ أَحَدِكُمْ صَدَقَةٌ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ؛ أَيَأْتِي أَحَدُنَا شَهْوَتَهُ وَيَكُونُ لَهُ فِيهَا أَجْرٌ؟ قَالَ: أَرَأَيْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِي حَرَامٍ أَكَانَ عَلَيْهِ وِزْرٌ؟ فَكَذَلِكَ إذَا وَضَعَهَا فِي الْحَلَالِ، كَانَ لَهُ أَجْرٌ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:1006].
همچنان از ابوذرس روایت است که عده ای از مردم (تنگدست) خدمت رسول اللهص عرض کردند: ای رسول الله! ثروتمندان همۀ پاداش ها را با خود بردند، نمــاز مى‌خوانند چنان كه ما نماز مى‌خوانيم، روزه مى‌گيرند چنان كه ما روزه مى‌گيريم، و اموال اضافه از حاجات شان را صدقـه مى‌دهند. رسول اللهص فرمودند: آیا الله عزوجل برای شما چیزی قرار نداده که بوسیلۀ آن صدقه دهید؟ شما در برابر هر [سبحان الله] گفتن صدقه‌ای داريد، و در بـرابـرِ هر [الله أكبر] گفتن صدقه‌ای، و با هر [الحمد لله] گفتن صدقه‌ای، با هر [لا إله إلاَّ الله] گفتن صدقه‌ای داريد، و در برابر هر امر به معروف، و در مقابل هر بازداشتن از منكر و زشتی صدقه‌ای داريد، و در همبستر شدن يكی از شما با همسرش صدقه‌ای است. ياران گفتند: ای رسول الله! آيا وقتی يكی از ما شهوتش را فرو مى‌نشاند، برای او در اين كار اجر و پاداشی است؟ رسول اللهص فرمودند: به من بگوييد: اگر شهوت خود را در حرام مى‌گذاشت آيا بر او گناهی نبود؟ پس هم چنان است که اگر شهوتش را در حلال بگذارد برای او اجر و پاداش است». صحیح مسلم حدیث شماره (1006)
الحديث السادس والعشرون
"كل سلامى من الناس عليه صدقة"
حدیث بیست و ششم
راه های متعدد صدقه
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ «كُلُّ سُلاَمَى مِنَ النَّاسِ عَلَيْهِ صَدَقَةٌ، كُلَّ يَوْمٍ تَطْلُعُ فِيهِ الشَّمْسُ، يَعْدِلُ بَيْنَ الِاثْنَيْنِ صَدَقَةٌ، وَيُعِينُ الرَّجُلَ عَلَى دَابَّتِهِ فَيَحْمِلُ عَلَيْهَا، أَوْ يَرْفَعُ عَلَيْهَا مَتَاعَهُ صَدَقَةٌ، وَالكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ صَدَقَةٌ، وَكُلُّ خُطْوَةٍ يَخْطُوهَا إِلَى الصَّلاَةِ صَدَقَةٌ، وَيُمِيطُ الأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:2989]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1009].
از ابو‌هريرهس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند:«بر هر مفصلي از اعضاي بدن مردم صدقه اي لازم است که بپردازند: هر روزی که خورشيد در آن طلوع مي کند، و ميان دو نفر عادلانه رفتار می کند برای او صدقه اي است، و وقتی به فردی كمك مى‌كند تا بر چارپايش سوار شود يا بارش را بر آن بگذارد، برای او صدقه‌ای است، و سخن خوب و پسنديده صدقه است، و هرگامی كه به سوى نماز برمي دارد، برای او صدقه‌ای است، و در آن چه از سر راه مردم برمی‌دارد تا به آنها آزار نرسد، برای او صدقه‌ای است». صحیح بخاری حدیث شماره (2989) و صحیح مسلم حدیث شماره (1009)
الحديث السابع والعشرون
"البر حسن الخلق"
حدیث بیست و هفتم
تشخيص نیکوکاری و گناه
عَنْ النَّوَّاسِ بْنِ سَمْعَانَ عَنْ النَّبِيِّ قَالَ:" «الْبِرُّ حُسْنُ الْخُلُقِ، وَالْإِثْمُ مَا حَاكَ فِي نَفْسِكَ، وَكَرِهْتَ أَنْ يَطَّلِعَ عَلَيْهِ النَّاسُ» رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2553].
وَعَنْ وَابِصَةَ بْنِ مَعْبَدٍ قَالَ: أَتَيْت رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ: "جِئْتَ تَسْأَلُ عَنْ الْبِرِّ؟ قُلْت: نَعَمْ. فقَالَ: استفت قلبك، الْبِرُّ مَا اطْمَأَنَّتْ إلَيْهِ النَّفْسُ، وَاطْمَأَنَّ إلَيْهِ الْقَلْبُ، وَالْإِثْمُ مَا حَاكَ فِي النَّفْسِ وَتَرَدَّدَ فِي الصَّدْرِ، وَإِنْ أَفْتَاك النَّاسُ وَأَفْتَوْك". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَيْنَاهُ في مُسْنَدَي الْإِمَامَيْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ [رقم:18001]، وَالدَّارِمِيّ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ. [2575]
از نواس بن سمعان روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «نيكوكاری، خوش اخلاقی است و گناه آن است که در درونت اندوه به وجود می آورد و دوست نداری مردم از آن آگاه شوند». صحیح مسلم حدیث شماره (2553)
و از وابصه بن معبد روايت است كه گفت: «به خدمت رسول الله آمدم، ایشان فرمودند: آمده‌ای كه از نيكوكاری بپرسی؟ گفتم: بلی، فرمودند: از دلت بپرس! نيكوكاری چيزی است كه درونت با انجام آن آرام گيرد، و دلت با انجامش آسوده شود، و گناه چيزي است كه در دل ناآرامی پديد آورد، و در سينه شك و ترديد ايجاد كند. اگر همه مردم بر خلاف احساس درون قلب تو فتوا دهند، تو به آن فتوا اعتماد مكن». مسند احمد حدیث شماره (18001) و سنن دارمی (2575) با سند صحیح.
الحديث الثامن والعشرون
"أوصيكم بتقوى الله وحسن الخلق"
حدیث بیست و هشتم
پایبندی به سنت پیامبرص و پرهیز از بدعت
عَنْ أَبِي نَجِيحٍ الْعِرْبَاضِ بْنِ سَارِيَةَ قَالَ: "وَعَظَنَا رَسُولُ اللَّهِ مَوْعِظَةً وَجِلَتْ مِنْهَا الْقُلُوبُ، وَذَرَفَتْ مِنْهَا الْعُيُونُ، فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللَّهِ! كَأَنَّهَا مَوْعِظَةُ مُوَدِّعٍ فَأَوْصِنَا، قَالَ: أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ، وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ وَإِنْ تَأَمَّرَ عَلَيْكُمْ عَبْدٌ، فَإِنَّهُ مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ فَسَيَرَى اخْتِلَافًا كَثِيرًا، فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيينَ، عَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ، وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ؛ فَإِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ". رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [رقم:4607]، وَاَلتِّرْمِذِيُّ [رقم:2676] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از ابو‌نجيح عرباض بن ساريه روايت است كه: «رسول اكرمص برای ما وعظ مؤثری فرمودند، وعظی كه قلبها را به ترس و لرزه انداخت و اشک را بر چشمها جاري ساخت. عرض کردیم: ای رسول اللهص! چنين مى‌نمايد كه اين موعظۀ پایانی و وداع است، پس ما را نصیحت کنید و توصیه‌ای بفرمایید! ایشان صفرمودند: شما را به ترس از الله و فرمانبرداری از امير (حاکم و رئيس) سفارش مى‌كنم اگر چه برده‌ای برشما امير مقرر شود، زیرا هر کس از شما زندگيش بعد از من ادامه يابد اختلاف زيادي را خواهد ديد، پس شما را به گرفتن راه من و راه خلفای راشدين -كه هدايت شده‌اند- توصیه مى‌كنم، به آن چنگ زنید و با دندانهاي پسین تان آن را محکم بگيريد، و شما را از راه‌های نو پدید (كه برابر با راه من و خلفا نيست) برحذر مى‌دارم، زيرا هر چیز نو پدید (در دين) بدعت است، و هر بدعتی گمراهی است». سنن ابو داود حدیث شماره (4607) و سنن ترمذی حدیث شماره (2676)
الحديث التاسع والعشرون
"تعبد الله لا تشرك به شيئا"
حدیث بیست و نهم
راه نجات
عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ: قُلْت يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ يُدْخِلُنِي الْجَنَّةَ وَيُبَاعِدْنِي مِنْ النَّارِ، قَالَ: "لَقَدْ سَأَلْت عَنْ عَظِيمٍ، وَإِنَّهُ لَيَسِيرٌ عَلَى مَنْ يَسَّرَهُ اللَّهُ تعالى عَلَيْهِ: تَعْبُدُ اللَّهَ لَا تُشْرِكْ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمُ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِي الزَّكَاةَ، وَتَصُومُ رَمَضَانَ، وَتَحُجُّ الْبَيْتَ، ثُمَّ قَالَ: أَلَا أَدُلُّك عَلَى أَبْوَابِ الْخَيْرِ؟ الصَّوْمُ جُنَّةٌ، وَالصَّدَقَةُ تُطْفِئُ الْخَطِيئَةَ كَمَا يُطْفِئُ الْمَاءُ النَّارَ، وَصَلَاةُ الرَّجُلِ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ، ثُمَّ تَلَا: "تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ "حَتَّى بَلَغَ "يَعْمَلُونَ"، ثُمَّ قَالَ: أَلَا أُخْبِرُك بِرَأْسِ الْأَمْرِ وَعَمُودِهِ وَذُرْوَةِ سَنَامِهِ؟ قُلْت: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ: رَأْسُ الْأَمْرِ الْإِسْلَامُ، وَعَمُودُهُ الصَّلَاةُ، وَذُرْوَةُ سَنَامِهِ الْجِهَادُ، ثُمَّ قَالَ: أَلَا أُخْبِرُك بِمَلَاكِ ذَلِكَ كُلِّهِ؟ فقُلْت: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَخَذَ بِلِسَانِهِ وَقَالَ: كُفَّ عَلَيْك هَذَا. قُلْت: يَا نَبِيَّ اللَّهِ وَإِنَّا لَمُؤَاخَذُونَ بِمَا نَتَكَلَّمُ بِهِ؟ فَقَالَ: ثَكِلَتْك أُمُّك وَهَلْ يَكُبُّ النَّاسَ عَلَى وُجُوهِهِمْ -أَوْ قَالَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ- إلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ؟!". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:1616] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از معاذ بن جبل روايت است كه: عرض کردم: ای رسول اللهص! مرا از عملی آگاه كنید که به بهشت داخل كند و از آتش دور سازد، رسول اللهص فرمودند: در حقيقت از چيز بسيار بزرگی سوال کردی، و البته بر کسي که الله آن را بر او سهل گرداند، آسان است؛ و آن اين كه: الله یکتا را به یگانگی بپرستی و هيچ چيز برای او شريك قرار ندهی، و نماز را بر پا داری، و زكات بدهی، روزه [ماه مبارك] رمضان را بگيری، و حـج بیت الله را بجای آوری، سپس فرمودند: آيا تو را از همه درهای خير آگاه نسازم؟ روزه سپری است كه از روزه دار محافظت مى‌كند، و صدقـه، آتش گناه و خطاها را خاموش مى‌سازد، چنان كه آب آتش را خاموش مى‌كند، و نماز شخص در دل شب‌ها. سپس اين آيه را تلاوت فرمودند: «(يکي از صفات مؤمنان اين است که شب) پهلوهايشان از بسترها دور مي شود (و به عبادت پروردگار مي پردازند) و پروردگار خود را با بيم و اميد به فرياد مي خوانند، و از چيزهايي که به ايشان داده ايم، مي بخشند * هيچ کس نمي داند در برابر کارهايي که (مؤمنان) انجام مي دهند، چه چيزهاي شادي آفرين و مسرت بخشي براي ايشان پنهان و آماده شده است». پس از آن فرمودند: آيا تو را از اساس کارها و پايه و ستون و بالاترين قلۀ آن باخبر نكنم؟ گفتم: بلی ای رسول اللهص! مرا با خبر كنید، فرمودند: اساس كارها اسلام است، و ستون اسلام نماز، و بالاترين قلۀ آن جهاد در راه الله است، سپس فرمودند: آيا تو را از ملاک و معیار همه اين‌ها خبر ندهم؟ گفتم: بلی ای رسول اللهص! مرا خبر دهید، رسول اللهص زبانشان را گرفتند و فرمودند: اين را نگه دار، عرض کردم: ای رسول اللهص! آيا ما بخاطر آنچه مى‌گوييم، مورد بازخواست قرار خواهيم گرفت؟ ایشانص فرمودند: مادرت به عزایت بنشيند، مگر جز محصولات زبان مردم، چيزي ديگر آنها را بر صورت هايشان – یا بر بینی هایشان- به داخل آتش مي اندازد؟!». سنن ترمذی (1616) و فرمود: این حدیث حسنِ صحیح است.
الحديث الثلاثون
"إن الله تعالى فرض فرائض فلا تضيعوها"
حدیث سی ام
پایبندی به حدودی که شریعت تعیین نموده
عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِيِّ جُرْثُومِ بن نَاشِرٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَال: "إنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ فَرَائِضَ فَلَا تُضَيِّعُوهَا، وَحَدَّ حُدُودًا فَلَا تَعْتَدُوهَا، وَحَرَّمَ أَشْيَاءَ فَلَا تَنْتَهِكُوهَا، وَسَكَتَ عَنْ أَشْيَاءَ رَحْمَةً لَكُمْ غَيْرَ نِسْيَانٍ فَلَا تَبْحَثُوا عَنْهَا". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ الدَّارَ قُطْنِيّ "في سننه"4/184، وَغَيْرُهُ.
از ابو ثعلبه الخشی جرثوم بن ناشر روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «الله تعالی فريضه‌هايی را فرض نموده است، پس آنها را ضايـع نكنيد، و حدودي را تعيين نموده است، پس از آنها تجاوز ننمائيد، و چيزهايی را حرام نموده است، پس آنها را مرتکب نشويد و حرمتشان را نشکنيد، و به خاطر مهربانی به شما نه از روی فراموشی دربارۀ برخی چیزها سكوت كرده، پس از آنها جستجو و سوال مكنيد». این حدیث حسن است. سنن دار قطنی (4/184) و مستدرک حاکم (4/115) و سنن کبرای بیهقی (10/12) و معجم کبیر از طبرانی (22/222)
الحديث الحادي والثلاثون
"ازهد في الدنيا يحبك الله"
حدیث سی و یکم
ثمرۀ زهد با دنیا
عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيّ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! دُلَّنِي عَلَى عَمَلٍ إذَا عَمِلْتُهُ أَحَبَّنِي اللَّهُ وَأَحَبَّنِي النَّاسُ؛ فَقَالَ: "ازْهَدْ فِي الدُّنْيَا يُحِبُّك اللَّهُ، وَازْهَدْ فِيمَا عِنْدَ النَّاسِ يُحِبُّك النَّاسُ". حديث حسن، رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ [رقم:4102]، وَغَيْرُهُ بِأَسَانِيدَ حَسَنَةٍ.
از ابى العباس سهل بن سعد ساعدى روايت است كه: «مردی خدمت پيامبر اكرمص آمد و عرض کرد: ای رسول الله! مرا به كاری راهنمايی كنید كه هرگاه آن را انجام دهم، الله تعالی مرا دوست بدارد، و مردم نيز مرا دوست بدارند، رسول اللهص فرمودند: دل به دنيا مبند و از آن روی گردان تا الله تو را دوست بدارد، و به آن چه نزد مردم است بی‌ميل باش و از آن روی گردان تا مردم تو را دوست بدارند». این حدیث حسن است، سنن ابن ماجه حدیث شماره (4102) و مستدرک حاکم (4/313) و معجم کبیر طبرانی (6/193).
الحديث الثاني والثلاثون
"لا ضرر ولا ضرار"
حدیث سی و دوم
اسلام از مصالح عامه حمایت می کند
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ سَعْدِ بْنِ مَالِكِ بْنِ سِنَانٍ الْخُدْرِيّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "لَا ضَرَرَ وَلَا ضِرَارَ". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ [راجع رقم:2340]، وَالدَّارَقُطْنِيّ [رقم:4/773]، وَغَيْرُهُمَا مُسْنَدًا.
از ابو‌سعيد سعد بن مالك بن سنان خدرى روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «نه به خود زيان برسان و نه به ديگران». این حدیث حسن است، سنن ابن ماجه حدیث شماره (2340) و سنن دارقطنی (4/773).
(يعنی دين مبين اسلام بر پايه مصلحت و منفعت بنا شده است و ضرر رسانيدن را منع کرده است).
الحديث الثالث والثلاثون
"البينة على المدعي واليمين على من أنكر"
حدیث سی و سوم
نزدیکترین را حل و فصل خصومات
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "لَوْ يُعْطَى النَّاسُ بِدَعْوَاهُمْ لَادَّعَى رِجَالٌ أَمْوَالَ قَوْمٍ وَدِمَاءَهُمْ، لَكِنَّ الْبَيِّنَةَ عَلَى الْمُدَّعِي، وَالْيَمِينَ عَلَى مَنْ أَنْكَرَ".
حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ الْبَيْهَقِيّ [في"السنن"10/252]، وَغَيْرُهُ هَكَذَا، وَبَعْضُهُ فِي "الصَّحِيحَيْنِ".
از ابن عباس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «اگر خواسته های مردم به مجرد ادعايشان [و همين كه ادعای چيزی مى‌كردند] به آنها داده مى‌شد، البته مردمي مال هاي مردم ديگر و خون هايشان را ادعا مي کردند، ولي شاهد و گواهي بر مدعي است، و قسم بر کسي است که انکار مي کند». این حدیث حسن است، سنن بیهقی (10/252) و جزء آن در صحیح بخاری حدیث شماره (4552) و صحیح مسلم حدیث شماره (1711) است.
الحديث الرابع والثلاثون
"من رأى منكم منكرا فليغيره بيده"
حدیث سی و چهارم
مراتب جلوگیری از منکرات
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيّ قَالَ سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِيمَانِ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:49].
از ابو‌سعيد خدرى روايت است كه از رسول اكرمص شنيدم كه می فرمودند: «اگر کسي از شما کار زشتي را ديد، بايد با دست خود آنرا تغيير دهد، و اگر نتوانست؛ با موعظه و نصيحت در رفع آن اقدام کند، و اگر بر اين کار نيز توانا نبود، در دل خود آن عمل ناروا را مکروه و زشت بشمارد (و از عامل آن دوري گزيند) و اين مرحله (انکار با دل) نشانۀ ضعيف ترين ايمان است». صحیح مسلم حدیث شماره (49)
الحديث الخامس والثلاثون
"لا تحاسدوا ولا تناجشوا ولا تباغضوا"
حدیث سی و پنجم
حقوق اخوت اسلامی
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "لَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَنَاجَشُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ، وَكُونُوا عِبَادَ اللَّهِ إخْوَانًا، الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ، لَا يَظْلِمُهُ، وَلَا يَخْذُلُهُ، وَلَا يَكْذِبُهُ، وَلَا يَحْقِرُهُ، التَّقْوَى هَاهُنَا، وَيُشِيرُ إلَى صَدْرِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، بِحَسْبِ امْرِئٍ مِنْ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ، كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ: دَمُهُ وَمَالُهُ وَعِرْضُهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2564].
از ابوهريره روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «به يکديگر حسد نورزيد؛ در معامله ي يکديگر نَجَش نکنيد (نجش، يعني اظهار خريد يک جنس به قيمت بالاتر بدون خريد آن براي فريب دادن مشتري و تحريک او به خريد آن جنس)، نسبت به هم کينه نداشته باشيد، از هم نبُرید و با يکديگر قطع رابطه نکنيد و بر معاملۀ یکديگر معامله ننماييد (با پرداخت مبلغي بيشتر يا قول فروش ارزان تر، مانع معاملۀ ديگري نشوید تا خود تان معامله را انجام دهید). بندگان الله و برادران همديگر باشيد؛ مسلمان برادر مسلمان است. به او ستم نمي کند و ياري او را ترک نمي کند؛ تقوا اينجاست ـ با دست سه بار به سينۀ (قلب) خود اشاره فرمودند ـ براي شخص مسلمان، همين اندازه از شر و بدي کافي است که برادر مسلمان خود را تحقير کند. تمام حقوق يک فرد مسلمان بر مسلمان ديگر حرام است: خونش، مالش و ناموسش». صحیح مسلم حدیث شماره (2564).
الحديث السادس والثلاثون
"من نفس عن مسلم كربة"
حدیث سی و ششم
فضیلت همدستی و آموختن علم شرعی
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ النَّبِيِّ قَالَ: "مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ، يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِما سَتَرَهُ اللهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ، وَاَللَّهُ فِي عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِي عَوْنِ أَخِيهِ، وَمَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَلْتَمِسُ فِيهِ عِلْمًا سَهَّلَ اللَّهُ لَهُ بِهِ طَرِيقًا إلَى الْجَنَّةِ، وَمَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِي بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ، وَيَتَدَارَسُونَهُ فِيمَا بَيْنَهُمْ؛ إلَّا نَزَلَتْ عَلَيْهِمْ السَّكِينَةُ، وَغَشِيَتْهُمْ الرَّحْمَةُ، وَذَكَرَهُمْ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ، وَمَنْ بَطَّأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ يُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2699] بهذا اللفظ.
از ابوهريره روايت است كه پيامبر اكرمص فرمودند: «هر کس از برادر مؤمن خود سختی ای از سختی های دنيا را بر طرف كند، الله تعالی در روز قیامت سختی ای از سختی های او را رفع مى‌كند، کسی كه بر فقير و بينوايی آسان بگيرد، الله تعالی در دنيا و آخرت بر او آسان خواهد گرفت، و کسی كه بدی و زشتی مسلمانی را پنهان كند، الله تعالی در دنيا و آخرت، بدی و زشتی او را مى‌پوشاند، و الله ياری گر بنده است تا وقتي که بنده ياری گر برادر خود باشد، و هر کس راهي را براي جستجوي علم در پيش بگيرد، الله تعالی با آن، راهي به سوي بهشت را براي او هموار مي نمايد؛ و هـرگاه گروهی از مـردم در خـانـۀ از خانه‌های الله (مساجد) گرد آيند تا قـرآن بخوانند و درس‌های قرآن را به هم بياموزند، آرامش بر دل‌هایشان فرود می آيد، و رحمت الهی آنان را فرا می گيرد، و ملائکه آنان را در بر می گيرند، و الله تعالی آنان را در جمع کسانی که نزدش هستند (ملائکه) ياد می كند، و کسی كه عمل و كردارش او را به عقب انداخت، به يقين نسب و قبيله‌اش او را به جلو نمی‌برد». صحیح مسلم حدیث شماره (2699)
الحديث السابع والثلاثون
"إن الله كتب الحسنات والسيئات"
حدیث سی و هفتم
لطف بی کران الله تعالی بر بندگان
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ فِيمَا يَرْوِي عَنْ رَبِّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى، قَالَ: "إنَّ اللَّهَ كَتَبَ الْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ، ثُمَّ بَيَّنَ ذَلِكَ، فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً، وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ إلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ إلَى أَضْعَافٍ كَثِيرَةٍ، وَإِنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً، وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ سَيِّئَةً وَاحِدَةً". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6491]، وَمُسْلِمٌ [رقم:131]، في "صحيحيهما" بهذه الحروف.
عبدالله بن عباس از رسول اكرمص روایت می کند که الله عزوجل در حدیث قدسی می فرماید: «همانا الله تعالی نيکي ها و بدي ها را نوشت و آنها را روشن کرد، پس هركس قصد خوبی نمود و آن را انجام نداد، الله تعالی برای او نزد خود يك نيكی كامل مى‌نويسد، و اگر قصد خوبی كرد و آن را به انجام رساند، الله تعالی نزد خود ده خوبی تا هفتصد برابر بلکه تا چندین برابر برای او مى‌نويسد، و اگر قصد بدی نمود و آن را انجام نداد، الله تعالی نزد خود برای او يك نيكی كامل مى‌نويسد، و اگر قصد بدی نمود و آن را انجام داد، الله تعالی يك بدی برای او مى‌نويسد». صحیح بخاری حدیث شماره (6491) و صحیح مسلم حدیث شماره (131).
پس ای برادر بنگر - الله تعالی ما و شما را به سوی لطف عظيم توفيق دهد- و بر اين عبارت‌ها را خوب بیندیش:
عبارت «نزد خود مى‌نويسد"اشاره‌ای است به اهميت آن و لفظ «نيكی كامل» برای تأكيد آن عبارت و اهميت بسيار آن است. و درباره «قصد بدی كردن ولی آن را انجام ندادن» فرمودند: الله تعالی يك نيكی كامل برای او مى‌نويسد و بر كلمه كامل تأكيد نمودند، و اگر بدی انجام داد، يك بدی برای او مى‌نويسد، و بر يك بدی تأكيد ننمود بنابر اين الله تعالی را حمد و منت است سبحانه و تعالی كه ستايش او را نتوانيم كرد، برای اوست توانايی و توفيق در طاعت‌ها.
الحديث الثامن والثلاثون
"من عادى لي وليا فقد آذنته بالحرب"
حدیث سی و هشتم
الله تعالی دوستان خود را تنها نمی گذارد
عَنْ أَبِي هُرَيْرَة قَالَ: قَالَ رَسُول اللَّهِ إنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ: "مَنْ عَادَى لِي وَلِيًّا فَقْد آذَنْتهُ بِالْحَرْبِ، وَمَا تَقَرَّبَ إلَيَّ عَبْدِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَيْهِ، وَما يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إلَيَّ بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ، فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْت سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ، وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا، وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا، وَلَئِنْ سَأَلَنِي لَأُعْطِيَنَّهُ، وَلَئِنْ اسْتَعَاذَنِي لَأُعِيذَنَّهُ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6502].
ابوهريره از رسول اكرمص روايت مى‌كند كه الله متعال در حدیث قدسی می فرماید: «كسی كه با دوست من دشمنی كند (و او را بيازارد)، با او اعلام جنگ مى‌كنم، و بنده مؤمن با هيچ چيز محبوب‌تر از ادای فرايض به من نزديك نمی‌شود، و او با انجام نوافل (عبادت‌های غير واجب) چنان به من نزديك مى‌شود تا اين كه من او را دوست می‌دارم، پس هنگامی كه من او را دوست بدارم، گوش او مى‌شوم كه با آن مى‌شنود، و چشم او مى‌شوم كه با آن مى‌بيند، و دستش مى‌شوم كه با آن مى‌گيرد، و پايش مى‌شوم كه با آن راه مى‌رود، و اگر چيزی از من بخواهد حتما به او مى‌دهم، و اگر پناه بخواهد حتما پناهش مى‌دهم». صحیح بخاری حدیث شماره (6502)
الحديث التاسع والثلاثون
"إن الله تجاوز لي عن أمتي الخطأ والنسيان"
حدیث سی و نهم
وسعت نظرآئین اسلام
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "إنَّ اللَّهَ تَجَاوَزَ لِي عَنْ أُمَّتِي الْخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ [رقم:2045]، وَالْبَيْهَقِيّ في السنن(7/356)
از عبدالله بن عباس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «الله تعالی به خاطر من از خطا و فراموشی امتم و آن چه به زور بر آنها تحمیل شود، گذشت كرده است». (يعني در مقابل اعمالي كه به اين صورت از آنان سر زند مجازات نمي شود). این حدیث حسن است، سنن ابن ماجه حدیث شماره (2045) و سنن بیهقی (7/356) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (7219) و مستدرک حاکم (2/198).
الحديث الأربعون
"كن في الدنيا كأنك غريب أو عابر سبيل"
حدیث چهلم
غنیمت شمردن اوقات و فرصت ها
عَنْ ابْن عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ بِمَنْكِبِي، فَقَالَ: "كُنْ فِي الدُّنْيَا كَأَنَّك غَرِيبٌ أَوْ عَابِرُ سَبِيلٍ". وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا يَقُولُ: إذَا أَمْسَيْتَ فَلَا تَنْتَظِرْ الصَّبَاحَ، وَإِذَا أَصْبَحْتَ فَلَا تَنْتَظِرْ الْمَسَاءَ، وَخُذْ مِنْ صِحَّتِك لِمَرَضِك، وَمِنْ حَيَاتِك لِمَوْتِك. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6416].
عبدالله بن عمر روايت مى‌كند كه رسول اكرمص شانۀ مرا گرفتند و فرمودند: «در دنيا چنان باش كه گويي ناشناس يا رهگذری بیش نیستي».
و عبدالله بن عمر می فرمود: «وقتي شب كردي در انتظار صبح نباش، و وقتي صبح كردي در انتظار شب نباش. و در تندرستي، توشه ای براي ايام بيماري، و در زندگي، توشه ای را براي مرگ آماده كن». صحیح بخاری حدیث شماره (6416).
الحديث الحادي والأربعون
"لا يؤمن أحدكم حتى يكون هواه تبعا لما جئت به"
حدیث چهل و یکم
وجوب پیروی از پیامبرص
عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يَكُونَ هَوَاهُ تَبَعًا لِمَا جِئْتُ بِهِ". حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ، رَوَيْنَاهُ فِي كِتَابِ "الْحُجَّةِ" بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ.
از ابو محمد عبدالله بن عمرو بن عاص روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «ایمان هیچ یک از شما کامل نمی‌شود تا اين كه هوای او تابع آن چه من آورده‌ام باشد». (نووي: مي فرمايد: اين حديث صحيح مي باشد و آنرا در كتاب الحجه با اسناد صحيح روايت كرده ايم). ابوبکر بن ابی عاصم این حدیث را در «السنة: 1/12» و حافظ سلفی در «معجم السفر: شماره (1265) آورده اند.
الحديث الثاني والأربعون
"يا ابن آدم إنك ما دعوتني ورجوتني"
حدیث چهل دوم
وسعت بخشش وگذشت الله تعالی
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: "يَا ابْنَ آدَمَ! إِنَّكَ مَا دَعَوْتنِي وَرَجَوْتنِي غَفَرْتُ لَك عَلَى مَا كَانَ مِنْك وَلَا أُبَالِي، يَا ابْنَ آدَمَ! لَوْ بَلَغَتْ ذُنُوبُك عَنَانَ السَّمَاءِ ثُمَّ اسْتَغْفَرْتنِي غَفَرْتُ لَك، يَا ابْنَ آدَمَ! إنَّك لَوْ أتَيْتنِي بِقُرَابِ الْأَرْضِ خَطَايَا ثُمَّ لَقِيتنِي لَا تُشْرِكُ بِي شَيْئًا لَأَتَيْتُك بِقُرَابِهَا مَغْفِرَةً". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:3540]، وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ.
انس فرمود: از رسول اكرمص شنیدم که می فرمودند: الله تعالی فرموده است:
«ای فرزند آدم! تا وقتي که از من بخواهي و اميدوار باشي، آنچه از تو سر بزند، ترا بر کرده هایت مي بخشم و هیچ پروايی ندارم.
ای فرزند آدم! اگر گناهانت به دامنۀ بلند آسمان برسد و آن گاه از من آمرزش بخواهی، تو را مى‌آمرزم و گناهان تو را خواهم بخشید.
ای فرزند آدم! اگر دنيا پر از گناهانت باشد، اما نزد من بيايي در حالي که کسي را با من شريک نساخته باشي، به همان مقدار از مغفرت و بخشايش به سوی تو مى‌آيم». سنن ترمذی حدیث شماره (3540) و فرمود: این حدیث حسن است.
الحديث الثالث والأربعون
"ألحقوا الفرائض بأهلها"
حدیث چهل و سوم
تقسیم میراث؛ راه جلوگیری از خصومت و قطع روابط
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ قَالَ: "أَلْحِقُوا الْفَرَائِضَ بِأَهْلِهَا، فَمَا أَبْقَتَ الْفَرَائِضُ فَلِأَوْلَى رَجُلٍ ذَكَرٍ". رواه البخاري [رقم: 6732]، ومسلم [رقم: 1615].
از عبدالله بن عباسب روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «حصه هاي تعيين شده مال ميراث را به اصحابش بدهيد، وآنچه باقي ماند براي نزديک ترين مرد به مُرده، بدهيد». صحیح بخاری حدیث شماره (6732) و صحیح مسلم حدیث شماره (1615).
الحديث الرابع والأربعون
"الرضاعة تحرم ما تحرم الولادة"
حدیث چهل و چهارم
از احکام شیردهی
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُا عَنْ النَّبِيِّ قَالَ: "الرَّضَاعَةُ تُحَرِّمُ مَا تُحَرِّمُ الْوِلَادَةُ".
رواه البخاري [رقم:2646]، ومسلم [رقم:1444].
ام المؤمنین عایشهك از رسول اللهص روایت می‌کند که ایشانص فرمودند: «شیرخوارگی همان چیزی را حرام می‌کند که ولادت حرام می‌کند». صحیح بخاری حدیث شماره (2646) و صحیح مسلم حدیث شماره (1444).
الحديث الخامس والأربعون
"إن الله ورسوله حرم بيع الخمر"
حدیث چهل و پنجم
اسلام، حیله و نیرنگ را حرام قرار داده است
عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ عَامَ الْفَتْحِ وَهُوَ بِمَكَّةَ يَقُولُ: "إِنَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَرَّمَ بَيْعَ الْخَمْرِ وَالْمَيْتَةِ وَالْخِنْزِيرِ وَالْأَصْنَامِ، فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ شُحُومَ الْمَيْتَةِ فَإِنَّهَا يُطْلَى بِهَا السُّفُنُ، وَيُدْهَنُ بِهَا الْجُلُودُ، وَيَسْتَصْبِحُ بِهَا النَّاسُ؟ فَقَالَ: لَا، هُوَ حَرَامٌ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ عِنْدَ ذَلِكَ: قَاتَلَ اللَّهُ الْيَهُودَ، إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عَلَيْهِم الشُحُومَ، فَأَجْمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ، فَأَكَلُوا ثَمَنَهُ". رواه البخاري [رقم: 2236]، ومسلم [رقم:1581] .
از جابر بن عبدالله انصاریب روایت است که در سال فتح مکه در شهر مکه از رسول اللهص شنیدم که می فرمودند: «همانا اللهأ و رسولشص، خريد و فروش شراب، مردار، خوك و بت ها را حرام كرده اند» مردم پرسيدند: اي رسول الله! نظرتان در مورد چربي حيوانِ مرده چیست؟ زیرا مردم براي چرب كردن چوب كشتيها، پوستها و براي روشنايي چراغ، از آن استفاده مي كنند. پیامبرص فرمودند: «خير، حرام است» و افزودند: «الله تعالی يهود را نابود كند، چون الله تعالی چربي را بر آنان حرام نمود، آنرا ذوب كردند و فروختند و پولش را خوردند (از قيمت آن استفاده كردند)». صحیح بخاری حدیث شماره (2236) و صحیح مسلم حدیث شماره (1581).
الحديث السادس والأربعون
"كل مسكر حرام"
حدیث چهل و ششم
هر مست کننده ای حرام است
عَنْ أَبِي بُرْدَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ بَعَثَهُ إِلَى الْيَمَنِ، فَسَأَلَهُ عَنْ أَشْرِبَةٍ تُصْنَعُ بِهَا، فَقَالَ: وَمَا هِيَ؟ قَالَ: الْبِتْعُ وَالْمِزْرُ، فَقِيلَ لِأَبِي بُرْدَةَ: مَا الْبِتْعُ؟ قَالَ: نَبِيذُ الْعَسَلِ، وَالْمِزْرُ نَبِيذُ الشَّعِيرِ، فَقَالَ: كُلُّ مُسْكِرٍ حَرَام"ٌ . رواه البخاري [رقم:4343] .
«ابو برده از پدرش و او از ابوموسی اشعریس روایت می کند که رسول اللهص او را به یمن فرستادند و در مورد نوشیدنی های اهل یمن از وی پرسیدند، و او در پاسخ فرمود: بتع و مزر، از ابو برده پرسیده شد که بتع چیست؟ پاسخ داد: بتع نبیذ عسل و مزر نبیذ جو می باشد، سپس فرمود: هر مست کننده ای حرام است». صحیح بخاری حدیث شماره (4343).
الحديث السابع والأربعون
"ما ملأ آدمي وعاء شرا من بطن"
حدیث چهل و هفتم
ميانه روی در خوردن، و دوری از اسراف و پرخوری
عَنْ الْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِيَكْرِبَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "مَا مَلَأَ آدَمِيٌّ وِعَاءً شَرًّا مِنْ بَطْنٍ، بِحَسْبِ ابْنِ آدَمَ أُكُلَاتٌ يُقِمْنَ صُلْبَهُ، فَإِنْ كَانَ لَا مَحَالَةَ، فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ، وَثُلُثٌ لِشَرَابِهِ، وَثُلُثٌ لِنَفَسِهِ". رَوَاهُ أَحْمَدُ [رقم: 4/132]، والتِّرْمِذِيُّ [رقم: 2380]، وابْنُ مَاجَهْ [رقم: 3349]، وَقَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَدِيثٌ حَسَنٌ.
از مقدام بن معدیکربس روایت است که گفت: شنیدم رسول اللهص می فرمودند: «انسان هیچ ظرفی بدتر از شکمش پر نکرده است! برای فرزند آدم چند لقمه ای کافی است تا بدان وسیله پشتش را راست بدارد (و سد رمق نمايد و توان اطاعت و بندگي بيابد)، و اگر ناچار بود بیشتر بخورد، پس یک سوم را برای غذایش اختصاص دهد، و یک سوم را برای نوشیدنی‌اش، و یک سوم برای نفس کشیدنش». مسند احمد حدیث شماره (17186) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (3349) و سنن ترمذی حدیث شماره (2380) و فرمود: این حدیث حسن است.
الحديث الثامن والأربعون
"أربع من كان فيه كان منافقا"
حدیث چهل و هشتم
لزوم پرهیز از صفات منافقان
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ النَّبِيَّ قَالَ: "أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ". رواه البخاري [رقم:34]، ومسلم [رقم:58].
از عبدالله بن عمرو رضی الله عنهما روایت است که رسول اللهص فرمودند: «چهار خصلت است که هرگاه در يک فرد جمع شود، او منافق خالص است و آنکه در او صفتي از اين اوصاف باشد، در او صفتي از نفاق موجود است؛ تا آن را ترک کند: چون امين شمرده شود، خيانت کند، و چون سخن راند، دروغ گويد، و چون عهد و پيمان بندد، بیوفائی و پیمان شکنی کند، و چون دعوا کند دشنام و ناسزا گوید».
الحديث التاسع والأربعون
"لو أنكم توكلون على الله حق توكله"
حدیث چهل و نهم
توکل بر الله عنصری محرک و سازنده است
عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ عن النبي قَالَ: "لَوْ أَنَّكُمْ تَوَكَّلُونَ عَلَى اللَّهِ حَقَّ تَوَكُّلِهِ لَرَزَقَكُمْ كَمَا يَرْزَقُ الطَّيْرَ تَغْدُو خِمَاصًا وَتَرُوحُ بِطَانًا".
رَوَاهُ أَحْمَدُ [رقم: 205]، وَالتِّرْمِذِيُّ [رقم:2344]، وَالنَّسَائِيُّ فِي "الْكُبْرَى" كَمَا فِي" التُّحْفَة: [رقم: 8/79]، وَابْنُ مَاجَهْ [رقم: 4164]، وَصَحَّحَهُ ابْنُ حِبَّانَ (730)، وَالْحَاكِمُ 418، وَقَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَسَنٌ صَحِيحٌ.
عمر بن خطابس از رسول اللهص روایت می کند که ایشان فرمودند: «اگر شما آن گونه که سزاوار توکل بر الله است بر الله توکل کنيد، شما را همچون پرنده روزي مي دهد که بامدادان گرسنه از لانه بيرون رفته و شامگاهان با شکمي پر برمي گردد». مسند احمد حدیث شماره (205) و سنن ترمذی حدیث شماره (2344) و فرمود: این حدیث حسن صحیح است، و سنن نسائی در الکبری حدیث شماره (11805) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (4164) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (730) و مستدرک حاکم حدیث شماره (7975).
نکتۀ مهم: گروهي از مردم در فهم معناي حقيقي توکل به خطا رفته و به بهانه توکل بر الله از تلاش در راستاي امرار معاش و بکارگيري اسباب مادي دست برداشته اند، ولي واقعيت اين است که توکل به معني تنبلي و شانه خالي کردن از زير بار مسؤليت نيست، بلکه توکل عنصري محرک و سازنده است که نه تنها انسان را از ادامه حرکت باز نمي دارد بلکه وي را به جلو بردن چرخه زندگي و بکارگيري اسباب مربوطه نيز وا مي دارد، و لذا هر نوع توکلي که زبان و اعضاي انسان را تحت تاثير قرار ندهد، بي تفاوتي، سستي و تنبلی به شمار مي رود، فلهذا توکل با اخذ اسباب منافات ندارد.
الحديث الخمسون
"لا يزال لسانك رطبا من ذكر الله عز وجل"
حدیث پنجاهم
با یاد الله دل آرامش می‌یابد
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُسْرٍ قَالَ: "أَتَى النَّبِيَّ رجلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيْنَا، فَبَابٌ نَتَمَسَّكُ بِهِ جَامِعٌ؟ قَالَ: لَا يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْبًا مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ". رواه أحمد [رقم: 17956].
عبدالله بن بسرس روایت می کند که مردی به حضور رسول اللهص آمد و عرض کرد: ای رسول الله! احکام اسلام بر ما زیاد شده است، بابی برای ما بگوئید که همۀ احکام را در برگیرد تا به آن چنگ بزنیم، رسول اللهص فرمودند: «همواره زبانت از یاد الله تَر باشد». مسند احمد حدیث شماره (17956) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (3793) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (814) و مستدرک حاکم حدیث شماره (1873).
تألیف: امام أبوزکریا یحیی بن شرف نووی دمشقی شافعی :
مترجم: اسحاق دبیری رحمه الله
الحديث الأول
"إنما الأعمال بالنيات"
حدیث اول
نیت محور اعمال است
عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ أَبِي حَفْصٍ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ، فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ لِدُنْيَا يُصِيبُهَا أَوِ امْرَأَةٍ يَنكِحُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ» رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:1]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1907]
از اميرالمؤمنين ابى‌حفص عمر بن خطاب روايت است كه فرمود: شنيدم كه رسول الله فرمودند: «همانا اعمال و كردار انسان به نيت وی بستگى دارد، و هركس نظر به نيتش اجر و ثواب مى‌برد، پس كسى كه هجرت او به سوى الله و پیامبرش بوده است، پس اين هجرت او به سوى الله و پيامبرش (مقبول) می‌باشد، و هركس هجرتش به خاطر دنيا باشد و يا به خاطر زنی كه بخواهد با او ازدواج كند، پس هجرت او به سوی همان چیزی است که برای آن هجرت کرده است». نگا: صحیح بخاری حدیث شماره (1) و صحیح مسلم حدیث شماره (1907)
الحديث الثاني
"مجىء جبريل ليعلم المسلمين دينهم"
حدیث دوم
فرود آمدن جبرئیل برای آموزاندن دين به مسلمانان
عَنْ عُمَرَ أَيْضًا قَالَ: "بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ ذَاتَ يَوْمٍ، إذْ طَلَعَ عَلَيْنَا رَجُلٌ شَدِيدُ بَيَاضِ الثِّيَابِ، شَدِيدُ سَوَادِ الشَّعْرِ، لَا يُرَى عَلَيْهِ أَثَرُ السَّفَرِ، وَلَا يَعْرِفُهُ مِنَّا أَحَدٌ. حَتَّى جَلَسَ إلَى النَّبِيِّ . فَأَسْنَدَ رُكْبَتَيْهِ إلَى رُكْبَتَيْهِ، وَوَضَعَ كَفَّيْهِ عَلَى فَخْذَيْهِ، وَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَنْ الْإِسْلَامِ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ الْإِسْلَامُ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَتُقِيمَ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِيَ الزَّكَاةَ، وَتَصُومَ رَمَضَانَ، وَتَحُجَّ الْبَيْتَ إنْ اسْتَطَعْت إلَيْهِ سَبِيلًا. قَالَ: صَدَقْت. فَعَجِبْنَا لَهُ يَسْأَلُهُ وَيُصَدِّقُهُ! قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ الْإِيمَانِ. قَالَ: أَنْ تُؤْمِنَ بِاَللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ، وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ. قَالَ: صَدَقْت. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ الْإِحْسَانِ. قَالَ: أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّك تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاك. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ السَّاعَةِ. قَالَ: مَا الْمَسْئُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنْ السَّائِلِ. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَاتِهَا؟ قَالَ: أَنْ تَلِدَ الْأَمَةُ رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرَى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ. ثُمَّ انْطَلَقَ، فَلَبِثْتُ مَلِيًّا، ثُمَّ قَالَ: يَا عُمَرُ أَتَدْرِي مَنْ السَّائِلُ؟. قَلَتْ: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: فَإِنَّهُ جِبْرِيلُ أَتَاكُمْ يُعَلِّمُكُمْ دِينَكُمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:8].
هم چنين از عمر بن خطاب روايت است كه فرمود: «روزى ما نزد پيامبر اكرم بوديم، مردى بر ما وارد شد كه جامۀ بسیار سفیدی بر تن داشت، و موهاى سرش بسيار سياه بود، و كسى از ما او را نمى‌شناخت، و آثار سفر بر وی نمایان نبود،(كه بگوييم از جايی دور آمده است)، تا اين كه نزد پيامبر نشست، و دو زانوى خود را به دو زانوى پيامبر چسپاند، و دو دست خود را بر دو ران خویش نهاد، و گفت: اى محمد! مرا از اسلام باخبر ساز. پيامبر در پاسخ فرمودند: اسلام اين است كه گواهى دهى: معبودى به حق جز الله يكتا نيست، و محمد فرستادۀ الله است، و نماز را برپا بداری، و زكات بدهى، و روزۀ [ماه مبارك] رمضان را بگيرى، و در صورت توانائى؛ حج بيت الله را انجام دهى. آن مرد گفت: راست گفتید. ما شگفت زده شدیم، كه از رسول اكرم سؤال مى‌كند (در حالى كه سؤال، علامت ندانستن است) و تصديق مى‌نمايد! (در حالى كه تصديق نشانۀ دانستن است). گفت: پس مرا از ايمان باخبر ساز، رسول الله فرمودند: ايمان اين است كه به يگانگى الله (در ذات و صفات و افعالش كه هيچ شريكى ندارد) ايمان بياورى، و به ملائکۀ او (كه پيام رسانان ميان الله و پيامبران هستند) ايمان بياورى، و به پيامـبران او (كه براى راهنمايى بشـر فرستاده شده‌اند) ايمان بياورى، و به روز قيامت ( و آنچه شامل آن مى‌شود از جزاى اعمال و حساب و بهشت و دوزخ) ايمان بياورى، به قدر (سرنوشت و تقدير) ايمان بياورى، و به خير و شر آن ايمان بياورى. آن مرد گفت: راست گفتید. گفت: مرا از احسان و نيكوكارى خبر ده، رسول الله فرمودند: نيكوكاری آن است كه الله را چنان بندگى كنى که گويا او را مى‌بينى، و اگر تو او را نمى‌بينى، يقين بدار كه او تو را مى‌بيند. گفت: مرا از روز قيامت باخبرساز، فرمودند: پرسيده شده (در اين مسأله) داناتر از پرسنده نيست، آن مرد گفت: پس مرا از نشانه‌هاى قيامت باخبر ساز، فرمودند: آن كه كنيز آقاي خود را بزايد، (يعنى مادران را خوار و حقير شمارنـد و خود را آقاى مادر بدانند). و آن كه پا و تن برهنگان بينوا، و چوپان گوسفندان را ببينى كه به برافراشتن كاخ (و زياده روى در ساختمان) بپردازند. پس آن مرد رفت، و من چندى نشستم، سپس رسول الله فرمودند: اى عمر! مى‌دانى كه سؤال كننده چه كسى بود؟ گفتم: الله و رسول او بهتر می دانند، فرمودند: او جبرئيل× بود، آمد تا (با پرسش و پاسخ كردنش) دين‌تان را به شما بياموزاند». نگا: صحیح مسلم حدیث شماره (8).
الحديث الثالث
"بني الإسلام على خمس"
حدیث سوم
ارکان اسلام
عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبدُهُ و رَسُولُهُ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَحَجِّ الْبَيْتِ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:8]، وَمُسْلِمٌ [رقم:16]. و اللفظ له.
از ابوعبدالرحمن عبدالله بن عمر بن خطاب روايت است كه فرمود: شنيدم رسول اكرم فرمودند: «اسلام بر پنج قاعده بنا نهاده شده است: گواهى دادن به اینکه معبودى به حق نيست جز الله يكتا، و گواهى دادن به این که محمد بنده و فرستادۀ الله است، و بر پا داشتن نماز، و دادن زكات، و حج بیت الله، و روزه گرفتن [ماه مبارك] رمضان». نگا: صحیح بخاری حدیث شماره (8) و صحیح مسلم حدیث شماره (16)، لفظ حدیث از صحیح مسلم است.
الحديث الرابع
"إن أحدكم يجمع في بطن أمه"
حدیث چهارم
مراحل خلقت انسان و تقدیر روزی، اجل و عملش
عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: حَدَّثَنَا رَسُولُ اللَّهِ -وَهُوَ الصَّادِقُ الْمَصْدُوقُ-:"إنَّ أَحَدَكُمْ يُجْمَعُ خَلْقُهُ فِي بَطْنِ أُمِّهِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، ثُمَّ يَكُونُ عَلَقَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يَكُونُ مُضْغَةً مِثْلَ ذَلِكَ، ثُمَّ يُرْسَلُ الْمَلَكُ فَيَنْفُخُ فِيهِ الرُّوحَ، وَيُؤْمَرُ بِأَرْبَعِ كَلِمَاتٍ: بِكَتْبِ رِزْقِهِ، وَأَجَلِهِ، وَعَمَلِهِ، وَشَقِيٌّ أَوْ سَعِيدٌ؛ فَوَاَللَّهِ الَّذِي لَا إلَهَ غَيْرُهُ إنَّ أَحَدَكُمْ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا إلَّا ذِرَاعٌ فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ فَيَدْخُلُهَا. وَإِنَّ أَحَدَكُمْ لَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ النَّارِ حَتَّى مَا يَكُونُ بَيْنَهُ وَبَيْنَهَا إلَّا ذِرَاعٌ فَيَسْبِقُ عَلَيْهِ الْكِتَابُ فَيَعْمَلُ بِعَمَلِ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَيَدْخُلُهَا". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:3208]، وَمُسْلِمٌ [رقم:2643].
از ابوعبدالرحمن عبدالله بن مسعودس روايت است كه فرمود: پيامبرصدر حالیکه راستگوی راستگو شمرده شده اند به ما فرمودند: همانا خلقت هریک از شما در شکم مادرش تا چهل روز جمع و تکمیل می شود، سپس به همین اندازه به صورت پاره خونی می ماند، سپس به همین اندازه به صورت پاره گوشتی می ماند، سپس ملکی فرستاده می شود، تا در آن روح بدمد، و به ملک دستور نوشتن چهار کلمه داده می شود: به نوشتن روزیش ، عمرش ، عملش و نیک بخت و یا بدبخت بودنش، پس سوگند به الله که جز او دیگر معبود به حقی نیست همانا یکی از شما به عمل اهل بهشت عمل می کند، تا اینکه در میان او و بهشت بجز یک ذراع باقی نمی ماند سپس نوشته تقدیر بر آن سبقت گرفته پس به اعمال اهل دوزخ عمل می کند و سبب رفتنش به دوزخ مى‌گردد، و همانا یکی از شما به عمل اهل دوزخ عمل می کند، تا اینکه در میان او و دوزخ بجز یک ذراع باقی نمی ماند سپس نوشته تقدیر بر آن سبقت گرفته پس به عمل اهل بهشت عمل می کند و سبب رفتنش به بهشت مى‌گردد. نگا: صحیح بخاری حدیث شماره (3208) و صحیح مسلم حدیث شماره (2643)
الحديث الخامس
"من أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد"
حدیث پنجم
زشتی بدعت در دین
عَنْ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ أُمِّ عَبْدِ اللَّهِ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، قَالَتْ: قَالَ: رَسُولُ اللَّهِ "مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:2697]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1718]. وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: "مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ".
از ام المؤمنين ام عبدالله عايشهك روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «هرکسي در آيين ما چيزي پديد آورد که از آنِ اين آيين نباشد پس آن مردود است». صحیح بخاری حدیث شماره (2697) و صحیح مسلم حدیث شماره (1718) و در روايت مسلم: «هر کس، عملی انجام دهد که طبق دستور ما نباشد، آن عمل مردود است».
الحديث السادس
"إن الحلال بين وإن الحرام بين"
حدیث ششم
دوری جستن از امور مشتبه و مشکوک
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "إنَّ الْحَلَالَ بَيِّنٌ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَيِّنٌ، وَبَيْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لَا يَعْلَمُهُنَّ كَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ، فَمَنْ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ فَقْد اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِي الْحَرَامِ، كَالرَّاعِي يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يَرْتَعَ فِيهِ، أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى، أَلَّا وَإِنَّ حِمَى اللَّهِ مَحَارِمُهُ، أَلَّا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، وَإذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ، أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:52]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1599].
از ابو عبدالله نعمان بن بشير روايت است كه: شنيدم پيامبر فرمودند: «البته حلال و حرام آشكارست و در ميان آن دو، مسائل مشتبه و مشکوکی است كه بسيارى از مردم آنرا نمى دانند، پس كسى كه از شبهات پرهيز كند، بدون شک دين و آبرويش را محفوظ داشته است، و كسى كه در شبهات بيفتد در حرام افتاده است، مانند چوپانى كه رمه اش را در اطراف كشتزار مى چراند عنقريب به كشتزار داخل خواهند شد، سپس فرموند: خبردار! هر پادشاه حدودى دارد، خبردار! كه حدود الله همان چيزهايى است كه ارتكاب آنها را بر بندگانش حرام كرده است، خبردار! همانا در جسم انسان پاره گوشتى است كه اگر درست شود تمام جسم درست مى شود، و اگر آن فاسد گردد تمام جسم فاسد مى گردد، خبر دار! كه آن قلب است». صحیح بخاری حدیث شماره (52) و صحیح مسلم حدیث شماره (1599).
الحديث السابع
"الدين النصيحة"
حدیث هفتم
نصیحت و اندرز جوهر ایمان است
عَنْ أَبِي رُقَيَّةَ تَمِيمِ بْنِ أَوْسٍ الدَّارِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ قَالَ: "الدِّينُ النَّصِيحَةُ. قُلْنَا: لِمَنْ؟ قَالَ لِلَّهِ، وَلِكِتَابِهِ، وَلِرَسُولِهِ، وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَعَامَّتِهِمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم: 55].
از ابو رقيه تميم بن اوس الدارى روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «دين همه‌اش نصيحت و خير انديشي است. عرض کردیم: نصيحت براي چه كسى؟ فرمودند: براي اللهأ (كه به او ايمان بياوريد)، و براي كتاب الله (كه آنرا بخوانيد و مورد عمل قرار دهيد)، و براي رسول او (كه از او اطاعت كنيد)، و براي امراء و حكام مسلمين: (كه از آنها اطاعت كرده و آن ها را ياري دهيد، و بر آنها انقلاب و خروج نكنيد، مگر در حال كفر آشكار و واضح، در اين جاست كه در برابر معصيت خالق، اطاعت از مخلوق درست نيست)، و همچنين براي تمام مردم: (كه آنها را راهنمائي و به راه راست ياري دهيد). صحیح مسلم حدیث شماره (55).
الحديث الثامن
"أمرت أن أقاتل الناس"
حدیث هشتم
حرمت خون و مال مسلمان
عَنْ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "أُمِرْت أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ، وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ؛ فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِكَ عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إلَّا بِحَقِّ الْإِسْلَامِ، وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:25]، وَمُسْلِمٌ [رقم:22].
از عبدالله بن عمر روايت است كه رسول اكرم فرمودند: «مأمور شده‌ام با مردم بجنگم تا اینکه گواهى دهند معبودى به حق جز الله يكتا نيست، و محمدص فرستادۀ الله است، و نماز را برپا بدارند، و زكات بدهند، پس اگر اين‌ها را انجام دادند خون‌ها و اموال خود را از من حفظ نموده اند، مگر به حق اسلام. و حساب آنها بر الله تعالی است. صحیح بخاری حدیث شماره (25) و صحیح مسلم حدیث شماره (22).
حق اسلام، يعنى: آن چه اسلام، كيفرى بر آن ثابت نمايد، مانند قصاص، و سنگسار كردن مرد و زنی زناكارى كه همسر داشته باشد».
الحديث التاسع
"ما نهيتكم عنه فاجتنبوه"
حدیث نهم
نهی از زیاد سوال کردن
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ صَخْرٍ قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: «مَا نَهَيْتُكُمْ عَنْهُ، فَاجْتَنِبُوهُ وَمَا أَمَرْتُكُمْ بِهِ فَافْعَلُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّمَا أَهْلَكَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَثْرَةُ مَسَائِلِهِمْ، وَاخْتِلَافُهُمْ عَلَى أَنْبِيَائِهِمْ» رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:7288]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1337].
از ابو هريره عبدالرحمن بن صخر روايت است كه شنيدم رسول الله مى‌فرمايند: «از چيزي که شما را نهي کردم از آن دوري کنيد، و آنچه را که به شما فرمان دادم هر قدر از آن را که مي توانيد انجام دهيد، زیرا مردمانى که پيش از شما بودند به خاطر سؤال و پرسش بسيار آنها، و اختلاف نمودن و مخالفت‌شان با پيامبران‌شان به هلاكت رسيدند». صحیح بخاری حدیث شماره (7288) و صحیح مسلم حدیث شماره (1337).
الحديث العاشر
"إن الله طيب لا يقبل إلا طيبا"
حدیث دهم
کسب حلال سبب اجابت دعا، و کسب حرام مانع آنست
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "إنَّ اللَّهَ تعالى طَيِّبٌ لَا يَقْبَلُ إلَّا طَيِّبًا، وَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِينَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِينَ فَقَالَ تَعَالَى:"يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنْ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا"، وَقَالَ تَعَالَى:"يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ"ثُمَّ ذَكَرَ الرَّجُلَ يُطِيلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ يَمُدُّ يَدَيْهِ إلَى السَّمَاءِ: يَا رَبِّ! يَا رَبِّ! وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِّيَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى يُسْتَجَابُ لَهُ؟". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:1015].
از ابو هريره روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «همانا كه الله تعالی پاك است و جز پاكيزه را نمى‌پذيرد، و یقینا كه الله تعالى مؤمنان را به همان چیزی امر فرمود که پیامبران را بدان امر فرموده بود، الله تعالی می فرماید: «اى پيامبران! از روزی‌هاى حلال و پاكيزه بخوريد و عمل صالح انجام دهيد»، و الله تعالی فرمود: «اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از نعمت‌هاى پاكيزۀ كه به شما روزى داده‌ايم بخوريد». سپس پيامبرص مردی را ياد كردند كه سفر خود را طولانى مى‌كند و ژوليده موى و گرد آلود، دو دستش را به سوى آسمان بلند كرده، مى‌گويد: اى پروردگار من! ای پروردگار من! در حالى كه غذايش حرام، و نوشیدنی‌اش حرام، و پوشاكش حرام، و به حرام تغذیه شده است، با اين حال، چگونه دعای همچو شخصی پذیرفته خواهد شد؟». صحیح مسلم حدیث شماره (1015)
الحديث الحادي عشر
"دع ما يريبك إلى ما لا يريبك"
حدیث یازدهم
دوری جستن از امور مشکوک و مشبوه
عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ سِبْطِ رَسُولِ اللَّهِ وَرَيْحَانَتِهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: حَفِظْت مِنْ رَسُولِ اللَّهِ "دَعْ مَا يُرِيبُك إلَى مَا لَا يُرِيبُك". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:2520]، وَالنَّسَائِيّ [رقم: 5711]، وَقَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از ابو محمد حسن بن علی بن ابی طالبس (دختر زادۀ پيامبرص) و گل خوشبویش روايت است که فرمود: از پيامبرص اين جمله را حفظ نمودم: «آنچه ترا به شک می اندازد رها کن، و به سوي چيزي که ترا به شک نمي ندازد روي آور». سنن ترمذی حدیث شماره (2520) و سنن نسائی صغری حدیث شماره (5711) امام ترمذی فرمود: این حدیث حسنِ صحیح است.
الحديث الثاني عشر
"من حسن إسلام المرء"
حدیث دوازدهم
ترک امور بی اهمیت و بی ربط
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "مِنْ حُسْنِ إسْلَامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لَا يَعْنِيهِ". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم: 2317] ، ابن ماجه [رقم:3976].
از ابوهريره روايت است كه پيامبر اكرم فرمودند:«از علائم خوبى اسلام شخص، این است که آن چه را که به او فایده و ربطی ندارد رها کند». این حدیث حسن است: سنن ترمذی حدیث شماره (2317) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (229) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (3976).
الحديث الثالث عشر
"لا يؤمن أحدكم حتى يحب لأخيه ما يحب لنفسه"
حدیث سیزدهم
آنچه را به خود می پسندی به دیگران هم بپسند
عَنْ أَبِي حَمْزَةَ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ خَادِمِ رَسُولِ اللَّهِ عَنْ النَّبِيِّ قَالَ: "لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ لِأَخِيهِ مَا يُحِبُّ لِنَفْسِهِ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:13]، وَمُسْلِمٌ [رقم:45].
از ابى حمزه انس بن مالك خادم رسول اللهص روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «ایمان هیچ یک از شما کامل نمی شود، تا هنگامی که آنچه را براي خود مي پسندد، براي برادر مسلمانش نيز بپسندد». صحیح بخاری حدیث شماره (13) و صحیح مسلم حدیث شماره (45).
الحديث الرابع عشر
"لا يحل دم امريء مسلم إلا بإحدى ثلاث"
حدیث چهاردهم
چه زمانی خون مسلمان هدر است؟
عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "لَا يَحِلُّ دَمُ امْرِئٍ مُسْلِمٍ يشهد أن لا إله إلا الله، وأني رسول الله إلَّا بِإِحْدَى ثَلَاثٍ: الثَّيِّبُ الزَّانِي، وَالنَّفْسُ بِالنَّفْسِ، وَالتَّارِكُ لِدِينِهِ الْمُفَارِقُ لِلْجَمَاعَةِ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6878]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1676].
از عبدالله بن مسعود روايت است كه رسول اكرم فرمودند: «ريختن خون مسلمانی که گواهی می دهد به اينكه هيچ معبودي بجز الله نيست، و من فرستادۀ الله ام، روا نيست مگر به سبب يکي از اين سه کار: بيوه زنی که زنا نمايد، و کسي که ديگري را بکشد، در مقابل کشته مي شود، و کسي که دينش را ترک کند و از جماعت مؤمنان جدا شود». صحیح بخاری حدیث شماره (6878) و صحیح مسلم حدیث شماره (1676).
الحديث الخامس عشر
"من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيرا"
حدیث پانزدهم
گفتار نیک و گرامی داشتن همسایه و مهمان
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاَللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَصْمُتْ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاَللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ جَارَهُ، وَمَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاَللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَلْيُكْرِمْ ضَيْفَهُ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6018]، وَمُسْلِمٌ [رقم:47].
از ابوهريره روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «كسى كه به الله و روز قیامت ایمان دارد، بايد سخن نيك و پسندیده بگويد، يا خاموش باشد، و كسى كه به الله و روز قیامت ایمان دارد ، بايد همسايه خود را گرامى بدارد، و كسى كه به الله و روز قیامت ایمان دارد، باید مهمانش را گرامی بدارد». صحیح بخاری حدیث شماره (6018) و صحیح مسلم حدیث شماره (47).
الحديث السادس عشر
"لا تغضب"
حدیث شانزدهم
نهی از خشمگین و عصبانی شدن
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنْ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ أَوْصِنِي. قَالَ: لَا تَغْضَبْ، فَرَدَّدَ مِرَارًا، قَالَ: لَا تَغْضَبْ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6116].
از ابو هريره روايت است كه مردى خدمت رسول اللهص عرض کرد: مرا توصیه فرمایید! ایشانص فرمودند: خشمگین و عصبانی مشو! و چند بار آنرا تكرار فرمودند: خشمگین و عصبانی مشو!». صحیح بخاری حدیث شماره (6116).
الحديث السابع عشر
"إن الله كتب الإحسان على كل شيء"
حدیث هفدهم
دستور به نیکویی و نرمی با انسان و حیوان
عَنْ أَبِي يَعْلَى شَدَّادِ بْنِ أَوْسٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ: "إنَّ اللَّهَ كَتَبَ الْإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ، فَإِذَا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا الْقِتْلَةَ، وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذِّبْحَةَ، وَلْيُحِدَّ أَحَدُكُمْ شَفْرَتَهُ، وَ لْيُرِحْ ذَبِيحَتَهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:1955].
از ابو يعلی شداد بن اوس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «همانا الله نيكويى را دربارۀ هر چيز واجب نموده است، پس هرگاه کسی را که مستحق کشتن است كشتيد، كشتنش را بر وجه نيكو انجام دهيد، و وقتي حيواني را ذبح کرديد، پس نيکو ذبح کنيد، و بايد یکی از شما چاقويش را تيز کند و حيوانش را که مي خواهد ذبح کند، (زود) راحت کند (و او را نيازارد)». صحیح مسلم حدیث شماره (1955)
الحديث الثامن عشر
"اتق الله حيثما كنت"
حدیث هجدهم
برخورد نیک با مردم
عَنْ أَبِي ذَرٍّ جُنْدَبِ بْنِ جُنَادَةَ، وَأَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ: "اتَّقِ اللَّهَ حَيْثُمَا كُنْت، وَأَتْبِعْ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا، وَخَالِقْ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:1987] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ، وَفِي بَعْضِ النُّسَخِ: حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از ابوذر جندب بن جنادهس و ابوعبدالرحمن معاذ بن جبل روايت است كه رسول اللهص فرمودند: «هر جایی بودی از الله بترس، و به دنبال بدي نيکي کن تا آنرا محو نمايد، و با مردم به اخلاق نيک رفتار کن». سنن ترمذی حدیث شماره (1987) و فرمود: این حدیث حسن است، و در بعضی نسخه ها حسن صحیح آمده است.
الحديث التاسع عشر
"احفظ الله يحفظك"
حدیث نوزدهم
توصیۀ نبوی در تحکیم عقیده اسلامی
عَنْ أبي العباس عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: "كُنْت خَلْفَ النبي ص يَوْمًا، فَقَالَ: يَا غُلَامِ! إنِّي أُعَلِّمُك كَلِمَاتٍ: احْفَظْ اللَّهَ يَحْفَظْك، احْفَظْ اللَّهَ تَجِدْهُ تُجَاهَك، إذَا سَأَلْت فَاسْأَلْ اللَّهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْت فَاسْتَعِنْ بِاَللَّهِ، وَاعْلَمْ أَنَّ الْأُمَّةَ لَوْ اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ يَنْفَعُوك بِشَيْءٍ لَمْ يَنْفَعُوك إلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللَّهُ لَك، وَإِنْ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يَضُرُّوك بِشَيْءٍ لَمْ يَضُرُّوك إلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللَّهُ عَلَيْك؛ رُفِعَتْ الْأَقْلَامُ، وَجَفَّتْ الصُّحُفُ". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:2516] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
وَفِي رِوَايَةِ غَيْرِ التِّرْمِذِيِّ: "احْفَظْ اللَّهَ تَجِدْهُ أمامك، تَعَرَّفْ إلَى اللَّهِ فِي الرَّخَاءِ يَعْرِفُك فِي الشِّدَّةِ، وَاعْلَمْ أَنَّ مَا أَخْطَأَك لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَك، وَمَا أَصَابَك لَمْ يَكُنْ لِيُخْطِئَك، وَاعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ، وَأَنْ الْفَرَجَ مَعَ الْكَرْبِ، وَأَنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا". مسند عبد بن حميد (636) و مسند امام احمد (2803).
از ابو العباس عبدالله بن عباس روايت است كه من روزي در پشت سر پيامبرص بر مركب شان سوار بودم که فرمودند: اي پسر! من كلماتي را به تو مى‌آموزم، الله را به ياد داشته باش تا او نيز حافظ و نگهدار تو باشد. الله را به ياد داشته باش، (مراقب اوامر او باش) تا در مقابل خود او را بيابي. هرگاه چيزي خواستي، از الله بخواه، و هرگاه ياري و كمكي خواستي، از الله ياري و كمك بخواه. و بدان که اگر همۀ مردم جمع شوند که نفعي به تو برسانند نمي توانند نفعي به تو برسانند مگر نفعي كه الله برايت مقرر نموده است، و اگر تمام مردم جمع شوند تا زياني به تو برسانند نمي توانند زياني به تو برسانند مگر زياني كه الله برايت مقرر نموده است. قلم های سرنوشت برداشته شده و نامه هاي تقديرات خشك شده اند». سنن ترمذی حدیث شماره (2516) و فرمود: این حدیث حسن صحیح است.
در روايت غير ترمذي آمده است: «الله را به ياد داشته باش تا اوتعالی را در برابر خود بيابي، در هنگام آسايش و آسودگي، الله را به ياد داشته باش تا در موقع سختي و دشواري، حافظ و نگهدار تو باشد، و بدان، آنچه که براي تو مقدر نشده است، مطمئناً به تو نمي رسد و آنچه که براي تو مقدر شده است، ممکن نيست که از تو بگذرد و حتماً به تو مي رسد. همانا فتح و پيروزي با صبر، و موفقيت با زحمت و مشقت همراه است، و با هر سختي و دشواري، آسايش و آسودگي است». مسند عبد بن حميد حدیث شماره (636) و مسند امام احمد حدیث شماره (2803).
الحديث العشرون
"إذا لم تستح فاصنع ما شئت"
حدیث بیستم
حیا شاخۀ از ایمان است
عَنْ ابْنِ مَسْعُودٍ عُقْبَةَ بْنِ عَمْرٍو الْأَنْصَارِيِّ الْبَدْرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ " إِنَّ مِمَّا أَدْرَكَ النَّاسُ مِنْ كَلاَمِ النُّبُوَّةِ الأُولَى: إِذَا لَمْ تَسْتَحْيِ فَاصْنَعْ مَا شِئْتَ" رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6120].
از ابو مسعود عقبه بن عمرو انصارى بدرى روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «آن چه مردم از سخن پيامبران پيشين دريافتند این است که: هرگاه شرم و حيا نداشتى، پس هرچه خواستى بكن». صحیح بخاری حدیث شماره (6120)
الحديث الحادي والعشرون
"قل آمنت بالله ثم استقم"
حدیث بیست و یکم
استقامت گوهر اسلام است
عَنْ أَبِي عَمْرٍو- وَ قِيلَ: أَبِي عَمْرَةَ- سُفْيَانَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الثَّقَفِيِّ قَالَ: "قُلْت: يَا رَسُولَ اللَّهِ! قُلْ لِي فِي الْإِسْلَامِ قَوْلًا لَا أَسْأَلُ عَنْهُ أَحَدًا غَيْرَك؛ قَالَ: قُلْ: آمَنْت بِاَللَّهِ، ثُمَّ اسْتَقِمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:38].
از ابو عمرو- و گفته شده: ابو‌عمره- سفيان بن عبدالله ثقفى روايت است كه گفت:«عرض كردم: اى رسول الله! در مورد اسلام چيزي به من بگویید که در آن مورد غير از شما، از کسي ديگر نپرسم. آن جنابص فرمودند: بگو: به الله ايمان آوردم، سپس بر ايمان خود استوار و پايدار باش». صحیح مسلم حدیث شماره (38)
الحديث الثاني والعشرون
"أرأيت إذا صليت المكتوبات وصمت رمضان"
حدیث بیست و دوم
اعمالی که منجر به دخول بهشت می شود
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا: "أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ: أَرَأَيْت إذَا صَلَّيْت الْمَكْتُوبَاتِ، وَصُمْت رَمَضَانَ، وَأَحْلَلْت الْحَلَالَ، وَحَرَّمْت الْحَرَامَ، وَلَمْ أَزِدْ عَلَى ذَلِكَ شَيْئًا؛ أَأَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟ قَالَ: نَعَمْ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:15].
از ابوعبدالله جابر بن عبدالله انصارى روايت است كه: «مردى از رسول اكرمص پرسيد: مرا خبر بدهید اگر نمازهاى فرض را بجای آورم و روزۀ [ماه مبارك] رمضان را بگيرم، و حلال را روا بدارم و انجام دهم، و حرام را حرام بدانم و از آن دوري کنم و بر اين‌ها چيزى ديگر نيفزايم، آيا داخل بهشت مى‌شوم؟ رسول اللهص فرمودند: بلى». صحیح مسلم حدیث شماره (15)
الحديث الثالث والعشرون
"االطهور شطر الإيمان"
حدیث بیست و سوم
گلچینی از اعمال نیک
عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْحَارِثِ بْنِ عَاصِمٍ الْأَشْعَرِيِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "الطَّهُورُ شَطْرُ الْإِيمَانِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلَأُ الْمِيزَانَ، وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلَآنِ -أَوْ: تَمْلَأُ- مَا بَيْنَ السَّمَاواتِ وَالْأَرْضِ، وَالصَّلَاةُ نُورٌ، وَالصَّدَقَةُ بُرْهَانٌ، وَالصَّبْرُ ضِيَاءٌ، وَالْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَك أَوْ عَلَيْك، كُلُّ النَّاسِ يَغْدُو، فَبَائِعٌ نَفْسَهُ فَمُعْتِقُهَا أَوْ مُوبِقُهَا". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:223].
از ابو مالك حارث بن عاصم اشعرى روايت است كه رسول اللهص فرمودند:
«طهارت و پاكيزگى نصف ايمان است، و کلمۀ "الحمدلله" ترازوى نيكى‌ها را پُر مى‌كند و"سبحان الله و الحمدلله"، فضای میان آسمان ها و زمين را پر مى‌كنند، و نماز نور است، و صدقه برهان (دليل ايمان داشتن) است، و شكيبايى فروغ و پرتو ايمان است، و قرآن، دليلى است به سود تو، يا مدركى است به زيان تو. همۀ مردم شب را به روز مي آورند در حالي که با نفس خودشان معامله مي کنند؛ يا آن را (از هر شر و بدي) آزاد مي کنند؛ يا آن را (با گناه) به هلاک و نابودي مي کشانند». صحیح مسلم حدیث شماره (223)
الحديث الرابع والعشرون
"يا عبادي إني حرمت الظلم على نفسي"
حدیث بیست و چهارم
فضل و احسان الله بر بنده
عَنْ أَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ عَنْ النَّبِيِّ فِيمَا رَوَى عَنِ اللهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَنَّهُ قَالَ: "يَا عِبَادِي: إنِّي حَرَّمْت الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِي، وَجَعَلْته بَيْنَكُمْ مُحَرَّمًا؛ فَلَا تَظَالَمُوا. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ ضَالٌّ إلَّا مَنْ هَدَيْته، فَاسْتَهْدُونِي أَهْدِكُمْ. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ جَائِعٌ إلَّا مَنْ أَطْعَمْته، فَاسْتَطْعِمُونِي أُطْعِمْكُمْ. يَا عِبَادِي! كُلُّكُمْ عَارٍ إلَّا مَنْ كَسَوْته، فَاسْتَكْسُونِي أَكْسُكُمْ. يَا عِبَادِي! إنَّكُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا؛ فَاسْتَغْفِرُونِي أَغْفِرْ لَكُمْ. يَا عِبَادِي! إنَّكُمْ لَنْ تَبْلُغُوا ضُرِّي فَتَضُرُّونِي، وَلَنْ تَبْلُغُوا نَفْعِي فَتَنْفَعُونِي. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلَى أَتْقَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ، مَا زَادَ ذَلِكَ فِي مُلْكِي شَيْئًا. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلَى أَفْجَرِ قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ، مَا نَقَصَ ذَلِكَ مِنْ مُلْكِي شَيْئًا. يَا عِبَادِي! لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ قَامُوا فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ، فَسَأَلُونِي، فَأَعْطَيْت كُلَّ وَاحِدٍ مَسْأَلَته، مَا نَقَصَ ذَلِكَ مِمَّا عِنْدِي إلَّا كَمَا يَنْقُصُ الْمِخْيَطُ إذَا أُدْخِلَ الْبَحْرَ. يَا عِبَادِي! إنَّمَا هِيَ أَعْمَالُكُمْ أُحْصِيهَا لَكُمْ، ثُمَّ أُوَفِّيكُمْ إيَّاهَا؛ فَمَنْ وَجَدَ خَيْرًا فَلْيَحْمَدْ اللَّهَ، وَمَنْ وَجَدَ غَيْرَ ذَلِكَ فَلَا يَلُومَن إلَّا نَفْسَهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2577].
از ابوذر غفارى روايت است كه رسول اكرمص در حديث قدسى از الله روايت مى‌كند كه فرمود: «اى بندگان من! من ظلم و ستم را بر خود حرام نمودم و ميان شما نيز آن را حرام قرار داده ام، پس به همديگر ظلم و ستم نكنيد. اى بندگان من! همۀ شما گمراه هستيد مگر کسی كه من او را هدايت نموده‌ام، پس از من طلب هدايت کنيد تا شما را هدايت كنم. اى بندگان مـن! همۀ شما گرسنه‌ايد مگر كسى كه من او را غذا داده‌ام، پس از من غذا بخواهيد تا شما را غذا دهم. اى بندگان من! همۀ شما برهنه‌ايد مگر کسی كه مـن او را پوشانده‌ام، پس از من پوشش بخواهيد تا شما را بپوشانم. اى بندگان من! یقینا همۀ شما شب و روز خطا مى‌كنيد و من گناهــان را مى‌آمرزم، پس از من آمرزش بخواهيد تا شما را بيامرزم. اى بندگان من! شما هرگز نمى‌توانيد به من زيان برسانيد، و هرگز نمى‌توانيد به من فايده و سودى برسانيد. اى بندگان من! اگر از نخستين شما تا آخرين شما و انس و جن شما، همه بر روش پرهيزگارترين قلب یکی از باشند، مانند اين كه يك به يك شما پرهيزكار باشيد، اين تقوا و پرهيزكارى شما، بر ملك من نمى‌افزايد. اى بندگان من! اگر اول و آخرتان و انس و جن تان همه بر روش بدترين و ناپاك‌ترين قلب یکی از شما باشند، اين بدى شما، از ملك من چيزى را كم نخواهد كرد. اى بندگان من! اگر از اولين نفر تا آخرين نفر شما از انس گرفته تا جن، همه در میدانی ايستاده و خواسته‌هایشان را بر من عرضه کنند و من به هر يك از ایشان آنچه را می خواهند بدهم، اين خواهش و خواسته، از آنچه در نزد من است چیزی را نمى‌كاهد، مگر به اندازۀ آبي که يک سوزن، هنگام انداختن و بيرون آوردن آن در آب دريا از آن کم مي کند، اى بندگان من! هرچه که هست، اعمال و کارهاي شماست که من برايتان ذخيره و احصا مي کنم، آن گاه (پاداش و نتيجۀ) آن را به طور کامل و تمام به شما باز مي گردانم، پس کسي که (پاداش) خير را یافت، باید الله را سپاس و ستايش گويد، و کسي که غير از آن يافت، نباید غیر خود، کسي دیگری را ملامت و سرزنش کند». صحیح مسلم حدیث شماره (2577)
الحديث الخامس والعشرون
"ذهب أهل الدثور بالأجور"
حدیث بیست و پنجم
سبقت جستن در کارهای خیر و فضیلت ذکر
عَنْ أَبِي ذَرٍّ أَيْضًا،" أَنَّ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ قَالُوا لِلنَّبِيِّ يَا رَسُولَ اللَّهِ؛ ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالْأُجُورِ؛ يُصَلُّونَ كَمَا نُصَلِّي، وَيَصُومُونَ كَمَا نَصُومُ، وَيَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أَمْوَالِهِمْ. قَالَ: أَوَلَيْسَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ مَا تَصَّدَّقُونَ؟ إنَّ بِكُلِّ تَسْبِيحَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَكْبِيرَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَحْمِيدَةٍ صَدَقَةً، وَكُلِّ تَهْلِيلَةٍ صَدَقَةً، وَأَمْرٌ بِمَعْرُوفٍ صَدَقَةٌ، وَنَهْيٌ عَنْ مُنْكَرٍ صَدَقَةٌ، وَفِي بُضْعِ أَحَدِكُمْ صَدَقَةٌ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ؛ أَيَأْتِي أَحَدُنَا شَهْوَتَهُ وَيَكُونُ لَهُ فِيهَا أَجْرٌ؟ قَالَ: أَرَأَيْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِي حَرَامٍ أَكَانَ عَلَيْهِ وِزْرٌ؟ فَكَذَلِكَ إذَا وَضَعَهَا فِي الْحَلَالِ، كَانَ لَهُ أَجْرٌ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:1006].
همچنان از ابوذرس روایت است که عده ای از مردم (تنگدست) خدمت رسول اللهص عرض کردند: ای رسول الله! ثروتمندان همۀ پاداش ها را با خود بردند، نمــاز مى‌خوانند چنان كه ما نماز مى‌خوانيم، روزه مى‌گيرند چنان كه ما روزه مى‌گيريم، و اموال اضافه از حاجات شان را صدقـه مى‌دهند. رسول اللهص فرمودند: آیا الله عزوجل برای شما چیزی قرار نداده که بوسیلۀ آن صدقه دهید؟ شما در برابر هر [سبحان الله] گفتن صدقه‌ای داريد، و در بـرابـرِ هر [الله أكبر] گفتن صدقه‌ای، و با هر [الحمد لله] گفتن صدقه‌ای، با هر [لا إله إلاَّ الله] گفتن صدقه‌ای داريد، و در برابر هر امر به معروف، و در مقابل هر بازداشتن از منكر و زشتی صدقه‌ای داريد، و در همبستر شدن يكی از شما با همسرش صدقه‌ای است. ياران گفتند: ای رسول الله! آيا وقتی يكی از ما شهوتش را فرو مى‌نشاند، برای او در اين كار اجر و پاداشی است؟ رسول اللهص فرمودند: به من بگوييد: اگر شهوت خود را در حرام مى‌گذاشت آيا بر او گناهی نبود؟ پس هم چنان است که اگر شهوتش را در حلال بگذارد برای او اجر و پاداش است». صحیح مسلم حدیث شماره (1006)
الحديث السادس والعشرون
"كل سلامى من الناس عليه صدقة"
حدیث بیست و ششم
راه های متعدد صدقه
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ «كُلُّ سُلاَمَى مِنَ النَّاسِ عَلَيْهِ صَدَقَةٌ، كُلَّ يَوْمٍ تَطْلُعُ فِيهِ الشَّمْسُ، يَعْدِلُ بَيْنَ الِاثْنَيْنِ صَدَقَةٌ، وَيُعِينُ الرَّجُلَ عَلَى دَابَّتِهِ فَيَحْمِلُ عَلَيْهَا، أَوْ يَرْفَعُ عَلَيْهَا مَتَاعَهُ صَدَقَةٌ، وَالكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ صَدَقَةٌ، وَكُلُّ خُطْوَةٍ يَخْطُوهَا إِلَى الصَّلاَةِ صَدَقَةٌ، وَيُمِيطُ الأَذَى عَنِ الطَّرِيقِ صَدَقَةٌ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:2989]، وَمُسْلِمٌ [رقم:1009].
از ابو‌هريرهس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند:«بر هر مفصلي از اعضاي بدن مردم صدقه اي لازم است که بپردازند: هر روزی که خورشيد در آن طلوع مي کند، و ميان دو نفر عادلانه رفتار می کند برای او صدقه اي است، و وقتی به فردی كمك مى‌كند تا بر چارپايش سوار شود يا بارش را بر آن بگذارد، برای او صدقه‌ای است، و سخن خوب و پسنديده صدقه است، و هرگامی كه به سوى نماز برمي دارد، برای او صدقه‌ای است، و در آن چه از سر راه مردم برمی‌دارد تا به آنها آزار نرسد، برای او صدقه‌ای است». صحیح بخاری حدیث شماره (2989) و صحیح مسلم حدیث شماره (1009)
الحديث السابع والعشرون
"البر حسن الخلق"
حدیث بیست و هفتم
تشخيص نیکوکاری و گناه
عَنْ النَّوَّاسِ بْنِ سَمْعَانَ عَنْ النَّبِيِّ قَالَ:" «الْبِرُّ حُسْنُ الْخُلُقِ، وَالْإِثْمُ مَا حَاكَ فِي نَفْسِكَ، وَكَرِهْتَ أَنْ يَطَّلِعَ عَلَيْهِ النَّاسُ» رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2553].
وَعَنْ وَابِصَةَ بْنِ مَعْبَدٍ قَالَ: أَتَيْت رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ: "جِئْتَ تَسْأَلُ عَنْ الْبِرِّ؟ قُلْت: نَعَمْ. فقَالَ: استفت قلبك، الْبِرُّ مَا اطْمَأَنَّتْ إلَيْهِ النَّفْسُ، وَاطْمَأَنَّ إلَيْهِ الْقَلْبُ، وَالْإِثْمُ مَا حَاكَ فِي النَّفْسِ وَتَرَدَّدَ فِي الصَّدْرِ، وَإِنْ أَفْتَاك النَّاسُ وَأَفْتَوْك". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَيْنَاهُ في مُسْنَدَي الْإِمَامَيْنِ أَحْمَدَ بْنِ حَنْبَلٍ [رقم:18001]، وَالدَّارِمِيّ بِإِسْنَادٍ حَسَنٍ. [2575]
از نواس بن سمعان روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «نيكوكاری، خوش اخلاقی است و گناه آن است که در درونت اندوه به وجود می آورد و دوست نداری مردم از آن آگاه شوند». صحیح مسلم حدیث شماره (2553)
و از وابصه بن معبد روايت است كه گفت: «به خدمت رسول الله آمدم، ایشان فرمودند: آمده‌ای كه از نيكوكاری بپرسی؟ گفتم: بلی، فرمودند: از دلت بپرس! نيكوكاری چيزی است كه درونت با انجام آن آرام گيرد، و دلت با انجامش آسوده شود، و گناه چيزي است كه در دل ناآرامی پديد آورد، و در سينه شك و ترديد ايجاد كند. اگر همه مردم بر خلاف احساس درون قلب تو فتوا دهند، تو به آن فتوا اعتماد مكن». مسند احمد حدیث شماره (18001) و سنن دارمی (2575) با سند صحیح.
الحديث الثامن والعشرون
"أوصيكم بتقوى الله وحسن الخلق"
حدیث بیست و هشتم
پایبندی به سنت پیامبرص و پرهیز از بدعت
عَنْ أَبِي نَجِيحٍ الْعِرْبَاضِ بْنِ سَارِيَةَ قَالَ: "وَعَظَنَا رَسُولُ اللَّهِ مَوْعِظَةً وَجِلَتْ مِنْهَا الْقُلُوبُ، وَذَرَفَتْ مِنْهَا الْعُيُونُ، فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللَّهِ! كَأَنَّهَا مَوْعِظَةُ مُوَدِّعٍ فَأَوْصِنَا، قَالَ: أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ، وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ وَإِنْ تَأَمَّرَ عَلَيْكُمْ عَبْدٌ، فَإِنَّهُ مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ فَسَيَرَى اخْتِلَافًا كَثِيرًا، فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيينَ، عَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ، وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الْأُمُورِ؛ فَإِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ". رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [رقم:4607]، وَاَلتِّرْمِذِيُّ [رقم:2676] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از ابو‌نجيح عرباض بن ساريه روايت است كه: «رسول اكرمص برای ما وعظ مؤثری فرمودند، وعظی كه قلبها را به ترس و لرزه انداخت و اشک را بر چشمها جاري ساخت. عرض کردیم: ای رسول اللهص! چنين مى‌نمايد كه اين موعظۀ پایانی و وداع است، پس ما را نصیحت کنید و توصیه‌ای بفرمایید! ایشان صفرمودند: شما را به ترس از الله و فرمانبرداری از امير (حاکم و رئيس) سفارش مى‌كنم اگر چه برده‌ای برشما امير مقرر شود، زیرا هر کس از شما زندگيش بعد از من ادامه يابد اختلاف زيادي را خواهد ديد، پس شما را به گرفتن راه من و راه خلفای راشدين -كه هدايت شده‌اند- توصیه مى‌كنم، به آن چنگ زنید و با دندانهاي پسین تان آن را محکم بگيريد، و شما را از راه‌های نو پدید (كه برابر با راه من و خلفا نيست) برحذر مى‌دارم، زيرا هر چیز نو پدید (در دين) بدعت است، و هر بدعتی گمراهی است». سنن ابو داود حدیث شماره (4607) و سنن ترمذی حدیث شماره (2676)
الحديث التاسع والعشرون
"تعبد الله لا تشرك به شيئا"
حدیث بیست و نهم
راه نجات
عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ قَالَ: قُلْت يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ يُدْخِلُنِي الْجَنَّةَ وَيُبَاعِدْنِي مِنْ النَّارِ، قَالَ: "لَقَدْ سَأَلْت عَنْ عَظِيمٍ، وَإِنَّهُ لَيَسِيرٌ عَلَى مَنْ يَسَّرَهُ اللَّهُ تعالى عَلَيْهِ: تَعْبُدُ اللَّهَ لَا تُشْرِكْ بِهِ شَيْئًا، وَتُقِيمُ الصَّلَاةَ، وَتُؤْتِي الزَّكَاةَ، وَتَصُومُ رَمَضَانَ، وَتَحُجُّ الْبَيْتَ، ثُمَّ قَالَ: أَلَا أَدُلُّك عَلَى أَبْوَابِ الْخَيْرِ؟ الصَّوْمُ جُنَّةٌ، وَالصَّدَقَةُ تُطْفِئُ الْخَطِيئَةَ كَمَا يُطْفِئُ الْمَاءُ النَّارَ، وَصَلَاةُ الرَّجُلِ فِي جَوْفِ اللَّيْلِ، ثُمَّ تَلَا: "تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ "حَتَّى بَلَغَ "يَعْمَلُونَ"، ثُمَّ قَالَ: أَلَا أُخْبِرُك بِرَأْسِ الْأَمْرِ وَعَمُودِهِ وَذُرْوَةِ سَنَامِهِ؟ قُلْت: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ. قَالَ: رَأْسُ الْأَمْرِ الْإِسْلَامُ، وَعَمُودُهُ الصَّلَاةُ، وَذُرْوَةُ سَنَامِهِ الْجِهَادُ، ثُمَّ قَالَ: أَلَا أُخْبِرُك بِمَلَاكِ ذَلِكَ كُلِّهِ؟ فقُلْت: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ! فَأَخَذَ بِلِسَانِهِ وَقَالَ: كُفَّ عَلَيْك هَذَا. قُلْت: يَا نَبِيَّ اللَّهِ وَإِنَّا لَمُؤَاخَذُونَ بِمَا نَتَكَلَّمُ بِهِ؟ فَقَالَ: ثَكِلَتْك أُمُّك وَهَلْ يَكُبُّ النَّاسَ عَلَى وُجُوهِهِمْ -أَوْ قَالَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ- إلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ؟!". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:1616] وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
از معاذ بن جبل روايت است كه: عرض کردم: ای رسول اللهص! مرا از عملی آگاه كنید که به بهشت داخل كند و از آتش دور سازد، رسول اللهص فرمودند: در حقيقت از چيز بسيار بزرگی سوال کردی، و البته بر کسي که الله آن را بر او سهل گرداند، آسان است؛ و آن اين كه: الله یکتا را به یگانگی بپرستی و هيچ چيز برای او شريك قرار ندهی، و نماز را بر پا داری، و زكات بدهی، روزه [ماه مبارك] رمضان را بگيری، و حـج بیت الله را بجای آوری، سپس فرمودند: آيا تو را از همه درهای خير آگاه نسازم؟ روزه سپری است كه از روزه دار محافظت مى‌كند، و صدقـه، آتش گناه و خطاها را خاموش مى‌سازد، چنان كه آب آتش را خاموش مى‌كند، و نماز شخص در دل شب‌ها. سپس اين آيه را تلاوت فرمودند: «(يکي از صفات مؤمنان اين است که شب) پهلوهايشان از بسترها دور مي شود (و به عبادت پروردگار مي پردازند) و پروردگار خود را با بيم و اميد به فرياد مي خوانند، و از چيزهايي که به ايشان داده ايم، مي بخشند * هيچ کس نمي داند در برابر کارهايي که (مؤمنان) انجام مي دهند، چه چيزهاي شادي آفرين و مسرت بخشي براي ايشان پنهان و آماده شده است». پس از آن فرمودند: آيا تو را از اساس کارها و پايه و ستون و بالاترين قلۀ آن باخبر نكنم؟ گفتم: بلی ای رسول اللهص! مرا با خبر كنید، فرمودند: اساس كارها اسلام است، و ستون اسلام نماز، و بالاترين قلۀ آن جهاد در راه الله است، سپس فرمودند: آيا تو را از ملاک و معیار همه اين‌ها خبر ندهم؟ گفتم: بلی ای رسول اللهص! مرا خبر دهید، رسول اللهص زبانشان را گرفتند و فرمودند: اين را نگه دار، عرض کردم: ای رسول اللهص! آيا ما بخاطر آنچه مى‌گوييم، مورد بازخواست قرار خواهيم گرفت؟ ایشانص فرمودند: مادرت به عزایت بنشيند، مگر جز محصولات زبان مردم، چيزي ديگر آنها را بر صورت هايشان – یا بر بینی هایشان- به داخل آتش مي اندازد؟!». سنن ترمذی (1616) و فرمود: این حدیث حسنِ صحیح است.
الحديث الثلاثون
"إن الله تعالى فرض فرائض فلا تضيعوها"
حدیث سی ام
پایبندی به حدودی که شریعت تعیین نموده
عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ الْخُشَنِيِّ جُرْثُومِ بن نَاشِرٍ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَال: "إنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ فَرَائِضَ فَلَا تُضَيِّعُوهَا، وَحَدَّ حُدُودًا فَلَا تَعْتَدُوهَا، وَحَرَّمَ أَشْيَاءَ فَلَا تَنْتَهِكُوهَا، وَسَكَتَ عَنْ أَشْيَاءَ رَحْمَةً لَكُمْ غَيْرَ نِسْيَانٍ فَلَا تَبْحَثُوا عَنْهَا". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ الدَّارَ قُطْنِيّ "في سننه"4/184، وَغَيْرُهُ.
از ابو ثعلبه الخشی جرثوم بن ناشر روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «الله تعالی فريضه‌هايی را فرض نموده است، پس آنها را ضايـع نكنيد، و حدودي را تعيين نموده است، پس از آنها تجاوز ننمائيد، و چيزهايی را حرام نموده است، پس آنها را مرتکب نشويد و حرمتشان را نشکنيد، و به خاطر مهربانی به شما نه از روی فراموشی دربارۀ برخی چیزها سكوت كرده، پس از آنها جستجو و سوال مكنيد». این حدیث حسن است. سنن دار قطنی (4/184) و مستدرک حاکم (4/115) و سنن کبرای بیهقی (10/12) و معجم کبیر از طبرانی (22/222)
الحديث الحادي والثلاثون
"ازهد في الدنيا يحبك الله"
حدیث سی و یکم
ثمرۀ زهد با دنیا
عَنْ أَبِي الْعَبَّاسِ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِيّ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! دُلَّنِي عَلَى عَمَلٍ إذَا عَمِلْتُهُ أَحَبَّنِي اللَّهُ وَأَحَبَّنِي النَّاسُ؛ فَقَالَ: "ازْهَدْ فِي الدُّنْيَا يُحِبُّك اللَّهُ، وَازْهَدْ فِيمَا عِنْدَ النَّاسِ يُحِبُّك النَّاسُ". حديث حسن، رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ [رقم:4102]، وَغَيْرُهُ بِأَسَانِيدَ حَسَنَةٍ.
از ابى العباس سهل بن سعد ساعدى روايت است كه: «مردی خدمت پيامبر اكرمص آمد و عرض کرد: ای رسول الله! مرا به كاری راهنمايی كنید كه هرگاه آن را انجام دهم، الله تعالی مرا دوست بدارد، و مردم نيز مرا دوست بدارند، رسول اللهص فرمودند: دل به دنيا مبند و از آن روی گردان تا الله تو را دوست بدارد، و به آن چه نزد مردم است بی‌ميل باش و از آن روی گردان تا مردم تو را دوست بدارند». این حدیث حسن است، سنن ابن ماجه حدیث شماره (4102) و مستدرک حاکم (4/313) و معجم کبیر طبرانی (6/193).
الحديث الثاني والثلاثون
"لا ضرر ولا ضرار"
حدیث سی و دوم
اسلام از مصالح عامه حمایت می کند
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ سَعْدِ بْنِ مَالِكِ بْنِ سِنَانٍ الْخُدْرِيّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "لَا ضَرَرَ وَلَا ضِرَارَ". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ [راجع رقم:2340]، وَالدَّارَقُطْنِيّ [رقم:4/773]، وَغَيْرُهُمَا مُسْنَدًا.
از ابو‌سعيد سعد بن مالك بن سنان خدرى روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «نه به خود زيان برسان و نه به ديگران». این حدیث حسن است، سنن ابن ماجه حدیث شماره (2340) و سنن دارقطنی (4/773).
(يعنی دين مبين اسلام بر پايه مصلحت و منفعت بنا شده است و ضرر رسانيدن را منع کرده است).
الحديث الثالث والثلاثون
"البينة على المدعي واليمين على من أنكر"
حدیث سی و سوم
نزدیکترین را حل و فصل خصومات
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "لَوْ يُعْطَى النَّاسُ بِدَعْوَاهُمْ لَادَّعَى رِجَالٌ أَمْوَالَ قَوْمٍ وَدِمَاءَهُمْ، لَكِنَّ الْبَيِّنَةَ عَلَى الْمُدَّعِي، وَالْيَمِينَ عَلَى مَنْ أَنْكَرَ".
حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ الْبَيْهَقِيّ [في"السنن"10/252]، وَغَيْرُهُ هَكَذَا، وَبَعْضُهُ فِي "الصَّحِيحَيْنِ".
از ابن عباس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «اگر خواسته های مردم به مجرد ادعايشان [و همين كه ادعای چيزی مى‌كردند] به آنها داده مى‌شد، البته مردمي مال هاي مردم ديگر و خون هايشان را ادعا مي کردند، ولي شاهد و گواهي بر مدعي است، و قسم بر کسي است که انکار مي کند». این حدیث حسن است، سنن بیهقی (10/252) و جزء آن در صحیح بخاری حدیث شماره (4552) و صحیح مسلم حدیث شماره (1711) است.
الحديث الرابع والثلاثون
"من رأى منكم منكرا فليغيره بيده"
حدیث سی و چهارم
مراتب جلوگیری از منکرات
عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيّ قَالَ سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِيمَانِ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:49].
از ابو‌سعيد خدرى روايت است كه از رسول اكرمص شنيدم كه می فرمودند: «اگر کسي از شما کار زشتي را ديد، بايد با دست خود آنرا تغيير دهد، و اگر نتوانست؛ با موعظه و نصيحت در رفع آن اقدام کند، و اگر بر اين کار نيز توانا نبود، در دل خود آن عمل ناروا را مکروه و زشت بشمارد (و از عامل آن دوري گزيند) و اين مرحله (انکار با دل) نشانۀ ضعيف ترين ايمان است». صحیح مسلم حدیث شماره (49)
الحديث الخامس والثلاثون
"لا تحاسدوا ولا تناجشوا ولا تباغضوا"
حدیث سی و پنجم
حقوق اخوت اسلامی
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "لَا تَحَاسَدُوا، وَلَا تَنَاجَشُوا، وَلَا تَبَاغَضُوا، وَلَا تَدَابَرُوا، وَلَا يَبِعْ بَعْضُكُمْ عَلَى بَيْعِ بَعْضٍ، وَكُونُوا عِبَادَ اللَّهِ إخْوَانًا، الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ، لَا يَظْلِمُهُ، وَلَا يَخْذُلُهُ، وَلَا يَكْذِبُهُ، وَلَا يَحْقِرُهُ، التَّقْوَى هَاهُنَا، وَيُشِيرُ إلَى صَدْرِهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، بِحَسْبِ امْرِئٍ مِنْ الشَّرِّ أَنْ يَحْقِرَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ، كُلُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ: دَمُهُ وَمَالُهُ وَعِرْضُهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2564].
از ابوهريره روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «به يکديگر حسد نورزيد؛ در معامله ي يکديگر نَجَش نکنيد (نجش، يعني اظهار خريد يک جنس به قيمت بالاتر بدون خريد آن براي فريب دادن مشتري و تحريک او به خريد آن جنس)، نسبت به هم کينه نداشته باشيد، از هم نبُرید و با يکديگر قطع رابطه نکنيد و بر معاملۀ یکديگر معامله ننماييد (با پرداخت مبلغي بيشتر يا قول فروش ارزان تر، مانع معاملۀ ديگري نشوید تا خود تان معامله را انجام دهید). بندگان الله و برادران همديگر باشيد؛ مسلمان برادر مسلمان است. به او ستم نمي کند و ياري او را ترک نمي کند؛ تقوا اينجاست ـ با دست سه بار به سينۀ (قلب) خود اشاره فرمودند ـ براي شخص مسلمان، همين اندازه از شر و بدي کافي است که برادر مسلمان خود را تحقير کند. تمام حقوق يک فرد مسلمان بر مسلمان ديگر حرام است: خونش، مالش و ناموسش». صحیح مسلم حدیث شماره (2564).
الحديث السادس والثلاثون
"من نفس عن مسلم كربة"
حدیث سی و ششم
فضیلت همدستی و آموختن علم شرعی
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ النَّبِيِّ قَالَ: "مَنْ نَفَّسَ عَنْ مُؤْمِنٍ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ الدُّنْيَا نَفَّسَ اللَّهُ عَنْهُ كُرْبَةً مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَمَنْ يَسَّرَ عَلَى مُعْسِرٍ، يَسَّرَ اللَّهُ عَلَيْهِ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ، وَمَنْ سَتَرَ مُسْلِما سَتَرَهُ اللهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ ، وَاَللَّهُ فِي عَوْنِ الْعَبْدِ مَا كَانَ الْعَبْدُ فِي عَوْنِ أَخِيهِ، وَمَنْ سَلَكَ طَرِيقًا يَلْتَمِسُ فِيهِ عِلْمًا سَهَّلَ اللَّهُ لَهُ بِهِ طَرِيقًا إلَى الْجَنَّةِ، وَمَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِي بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ، وَيَتَدَارَسُونَهُ فِيمَا بَيْنَهُمْ؛ إلَّا نَزَلَتْ عَلَيْهِمْ السَّكِينَةُ، وَغَشِيَتْهُمْ الرَّحْمَةُ، وَذَكَرَهُمْ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ، وَمَنْ بَطَّأَ بِهِ عَمَلُهُ لَمْ يُسْرِعْ بِهِ نَسَبُهُ". رَوَاهُ مُسْلِمٌ [رقم:2699] بهذا اللفظ.
از ابوهريره روايت است كه پيامبر اكرمص فرمودند: «هر کس از برادر مؤمن خود سختی ای از سختی های دنيا را بر طرف كند، الله تعالی در روز قیامت سختی ای از سختی های او را رفع مى‌كند، کسی كه بر فقير و بينوايی آسان بگيرد، الله تعالی در دنيا و آخرت بر او آسان خواهد گرفت، و کسی كه بدی و زشتی مسلمانی را پنهان كند، الله تعالی در دنيا و آخرت، بدی و زشتی او را مى‌پوشاند، و الله ياری گر بنده است تا وقتي که بنده ياری گر برادر خود باشد، و هر کس راهي را براي جستجوي علم در پيش بگيرد، الله تعالی با آن، راهي به سوي بهشت را براي او هموار مي نمايد؛ و هـرگاه گروهی از مـردم در خـانـۀ از خانه‌های الله (مساجد) گرد آيند تا قـرآن بخوانند و درس‌های قرآن را به هم بياموزند، آرامش بر دل‌هایشان فرود می آيد، و رحمت الهی آنان را فرا می گيرد، و ملائکه آنان را در بر می گيرند، و الله تعالی آنان را در جمع کسانی که نزدش هستند (ملائکه) ياد می كند، و کسی كه عمل و كردارش او را به عقب انداخت، به يقين نسب و قبيله‌اش او را به جلو نمی‌برد». صحیح مسلم حدیث شماره (2699)
الحديث السابع والثلاثون
"إن الله كتب الحسنات والسيئات"
حدیث سی و هفتم
لطف بی کران الله تعالی بر بندگان
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ فِيمَا يَرْوِي عَنْ رَبِّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى، قَالَ: "إنَّ اللَّهَ كَتَبَ الْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئَاتِ، ثُمَّ بَيَّنَ ذَلِكَ، فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً، وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ إلَى سَبْعِمِائَةِ ضِعْفٍ إلَى أَضْعَافٍ كَثِيرَةٍ، وَإِنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً، وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللَّهُ سَيِّئَةً وَاحِدَةً". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6491]، وَمُسْلِمٌ [رقم:131]، في "صحيحيهما" بهذه الحروف.
عبدالله بن عباس از رسول اكرمص روایت می کند که الله عزوجل در حدیث قدسی می فرماید: «همانا الله تعالی نيکي ها و بدي ها را نوشت و آنها را روشن کرد، پس هركس قصد خوبی نمود و آن را انجام نداد، الله تعالی برای او نزد خود يك نيكی كامل مى‌نويسد، و اگر قصد خوبی كرد و آن را به انجام رساند، الله تعالی نزد خود ده خوبی تا هفتصد برابر بلکه تا چندین برابر برای او مى‌نويسد، و اگر قصد بدی نمود و آن را انجام نداد، الله تعالی نزد خود برای او يك نيكی كامل مى‌نويسد، و اگر قصد بدی نمود و آن را انجام داد، الله تعالی يك بدی برای او مى‌نويسد». صحیح بخاری حدیث شماره (6491) و صحیح مسلم حدیث شماره (131).
پس ای برادر بنگر - الله تعالی ما و شما را به سوی لطف عظيم توفيق دهد- و بر اين عبارت‌ها را خوب بیندیش:
عبارت «نزد خود مى‌نويسد"اشاره‌ای است به اهميت آن و لفظ «نيكی كامل» برای تأكيد آن عبارت و اهميت بسيار آن است. و درباره «قصد بدی كردن ولی آن را انجام ندادن» فرمودند: الله تعالی يك نيكی كامل برای او مى‌نويسد و بر كلمه كامل تأكيد نمودند، و اگر بدی انجام داد، يك بدی برای او مى‌نويسد، و بر يك بدی تأكيد ننمود بنابر اين الله تعالی را حمد و منت است سبحانه و تعالی كه ستايش او را نتوانيم كرد، برای اوست توانايی و توفيق در طاعت‌ها.
الحديث الثامن والثلاثون
"من عادى لي وليا فقد آذنته بالحرب"
حدیث سی و هشتم
الله تعالی دوستان خود را تنها نمی گذارد
عَنْ أَبِي هُرَيْرَة قَالَ: قَالَ رَسُول اللَّهِ إنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَالَ: "مَنْ عَادَى لِي وَلِيًّا فَقْد آذَنْتهُ بِالْحَرْبِ، وَمَا تَقَرَّبَ إلَيَّ عَبْدِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُهُ عَلَيْهِ، وَما يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إلَيَّ بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ، فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْت سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ، وَيَدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا، وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا، وَلَئِنْ سَأَلَنِي لَأُعْطِيَنَّهُ، وَلَئِنْ اسْتَعَاذَنِي لَأُعِيذَنَّهُ". رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6502].
ابوهريره از رسول اكرمص روايت مى‌كند كه الله متعال در حدیث قدسی می فرماید: «كسی كه با دوست من دشمنی كند (و او را بيازارد)، با او اعلام جنگ مى‌كنم، و بنده مؤمن با هيچ چيز محبوب‌تر از ادای فرايض به من نزديك نمی‌شود، و او با انجام نوافل (عبادت‌های غير واجب) چنان به من نزديك مى‌شود تا اين كه من او را دوست می‌دارم، پس هنگامی كه من او را دوست بدارم، گوش او مى‌شوم كه با آن مى‌شنود، و چشم او مى‌شوم كه با آن مى‌بيند، و دستش مى‌شوم كه با آن مى‌گيرد، و پايش مى‌شوم كه با آن راه مى‌رود، و اگر چيزی از من بخواهد حتما به او مى‌دهم، و اگر پناه بخواهد حتما پناهش مى‌دهم». صحیح بخاری حدیث شماره (6502)
الحديث التاسع والثلاثون
"إن الله تجاوز لي عن أمتي الخطأ والنسيان"
حدیث سی و نهم
وسعت نظرآئین اسلام
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: "إنَّ اللَّهَ تَجَاوَزَ لِي عَنْ أُمَّتِي الْخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ". حَدِيثٌ حَسَنٌ، رَوَاهُ ابْنُ مَاجَهْ [رقم:2045]، وَالْبَيْهَقِيّ في السنن(7/356)
از عبدالله بن عباس روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «الله تعالی به خاطر من از خطا و فراموشی امتم و آن چه به زور بر آنها تحمیل شود، گذشت كرده است». (يعني در مقابل اعمالي كه به اين صورت از آنان سر زند مجازات نمي شود). این حدیث حسن است، سنن ابن ماجه حدیث شماره (2045) و سنن بیهقی (7/356) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (7219) و مستدرک حاکم (2/198).
الحديث الأربعون
"كن في الدنيا كأنك غريب أو عابر سبيل"
حدیث چهلم
غنیمت شمردن اوقات و فرصت ها
عَنْ ابْن عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ بِمَنْكِبِي، فَقَالَ: "كُنْ فِي الدُّنْيَا كَأَنَّك غَرِيبٌ أَوْ عَابِرُ سَبِيلٍ". وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا يَقُولُ: إذَا أَمْسَيْتَ فَلَا تَنْتَظِرْ الصَّبَاحَ، وَإِذَا أَصْبَحْتَ فَلَا تَنْتَظِرْ الْمَسَاءَ، وَخُذْ مِنْ صِحَّتِك لِمَرَضِك، وَمِنْ حَيَاتِك لِمَوْتِك. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ [رقم:6416].
عبدالله بن عمر روايت مى‌كند كه رسول اكرمص شانۀ مرا گرفتند و فرمودند: «در دنيا چنان باش كه گويي ناشناس يا رهگذری بیش نیستي».
و عبدالله بن عمر می فرمود: «وقتي شب كردي در انتظار صبح نباش، و وقتي صبح كردي در انتظار شب نباش. و در تندرستي، توشه ای براي ايام بيماري، و در زندگي، توشه ای را براي مرگ آماده كن». صحیح بخاری حدیث شماره (6416).
الحديث الحادي والأربعون
"لا يؤمن أحدكم حتى يكون هواه تبعا لما جئت به"
حدیث چهل و یکم
وجوب پیروی از پیامبرص
عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ "لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يَكُونَ هَوَاهُ تَبَعًا لِمَا جِئْتُ بِهِ". حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ، رَوَيْنَاهُ فِي كِتَابِ "الْحُجَّةِ" بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ.
از ابو محمد عبدالله بن عمرو بن عاص روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «ایمان هیچ یک از شما کامل نمی‌شود تا اين كه هوای او تابع آن چه من آورده‌ام باشد». (نووي: مي فرمايد: اين حديث صحيح مي باشد و آنرا در كتاب الحجه با اسناد صحيح روايت كرده ايم). ابوبکر بن ابی عاصم این حدیث را در «السنة: 1/12» و حافظ سلفی در «معجم السفر: شماره (1265) آورده اند.
الحديث الثاني والأربعون
"يا ابن آدم إنك ما دعوتني ورجوتني"
حدیث چهل دوم
وسعت بخشش وگذشت الله تعالی
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: "يَا ابْنَ آدَمَ! إِنَّكَ مَا دَعَوْتنِي وَرَجَوْتنِي غَفَرْتُ لَك عَلَى مَا كَانَ مِنْك وَلَا أُبَالِي، يَا ابْنَ آدَمَ! لَوْ بَلَغَتْ ذُنُوبُك عَنَانَ السَّمَاءِ ثُمَّ اسْتَغْفَرْتنِي غَفَرْتُ لَك، يَا ابْنَ آدَمَ! إنَّك لَوْ أتَيْتنِي بِقُرَابِ الْأَرْضِ خَطَايَا ثُمَّ لَقِيتنِي لَا تُشْرِكُ بِي شَيْئًا لَأَتَيْتُك بِقُرَابِهَا مَغْفِرَةً". رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [رقم:3540]، وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ.
انس فرمود: از رسول اكرمص شنیدم که می فرمودند: الله تعالی فرموده است:
«ای فرزند آدم! تا وقتي که از من بخواهي و اميدوار باشي، آنچه از تو سر بزند، ترا بر کرده هایت مي بخشم و هیچ پروايی ندارم.
ای فرزند آدم! اگر گناهانت به دامنۀ بلند آسمان برسد و آن گاه از من آمرزش بخواهی، تو را مى‌آمرزم و گناهان تو را خواهم بخشید.
ای فرزند آدم! اگر دنيا پر از گناهانت باشد، اما نزد من بيايي در حالي که کسي را با من شريک نساخته باشي، به همان مقدار از مغفرت و بخشايش به سوی تو مى‌آيم». سنن ترمذی حدیث شماره (3540) و فرمود: این حدیث حسن است.
الحديث الثالث والأربعون
"ألحقوا الفرائض بأهلها"
حدیث چهل و سوم
تقسیم میراث؛ راه جلوگیری از خصومت و قطع روابط
عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ قَالَ: "أَلْحِقُوا الْفَرَائِضَ بِأَهْلِهَا، فَمَا أَبْقَتَ الْفَرَائِضُ فَلِأَوْلَى رَجُلٍ ذَكَرٍ". رواه البخاري [رقم: 6732]، ومسلم [رقم: 1615].
از عبدالله بن عباسب روايت است كه رسول اكرمص فرمودند: «حصه هاي تعيين شده مال ميراث را به اصحابش بدهيد، وآنچه باقي ماند براي نزديک ترين مرد به مُرده، بدهيد». صحیح بخاری حدیث شماره (6732) و صحیح مسلم حدیث شماره (1615).
الحديث الرابع والأربعون
"الرضاعة تحرم ما تحرم الولادة"
حدیث چهل و چهارم
از احکام شیردهی
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُا عَنْ النَّبِيِّ قَالَ: "الرَّضَاعَةُ تُحَرِّمُ مَا تُحَرِّمُ الْوِلَادَةُ".
رواه البخاري [رقم:2646]، ومسلم [رقم:1444].
ام المؤمنین عایشهك از رسول اللهص روایت می‌کند که ایشانص فرمودند: «شیرخوارگی همان چیزی را حرام می‌کند که ولادت حرام می‌کند». صحیح بخاری حدیث شماره (2646) و صحیح مسلم حدیث شماره (1444).
الحديث الخامس والأربعون
"إن الله ورسوله حرم بيع الخمر"
حدیث چهل و پنجم
اسلام، حیله و نیرنگ را حرام قرار داده است
عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ عَامَ الْفَتْحِ وَهُوَ بِمَكَّةَ يَقُولُ: "إِنَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَرَّمَ بَيْعَ الْخَمْرِ وَالْمَيْتَةِ وَالْخِنْزِيرِ وَالْأَصْنَامِ، فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ أَرَأَيْتَ شُحُومَ الْمَيْتَةِ فَإِنَّهَا يُطْلَى بِهَا السُّفُنُ، وَيُدْهَنُ بِهَا الْجُلُودُ، وَيَسْتَصْبِحُ بِهَا النَّاسُ؟ فَقَالَ: لَا، هُوَ حَرَامٌ، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ عِنْدَ ذَلِكَ: قَاتَلَ اللَّهُ الْيَهُودَ، إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عَلَيْهِم الشُحُومَ، فَأَجْمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ، فَأَكَلُوا ثَمَنَهُ". رواه البخاري [رقم: 2236]، ومسلم [رقم:1581] .
از جابر بن عبدالله انصاریب روایت است که در سال فتح مکه در شهر مکه از رسول اللهص شنیدم که می فرمودند: «همانا اللهأ و رسولشص، خريد و فروش شراب، مردار، خوك و بت ها را حرام كرده اند» مردم پرسيدند: اي رسول الله! نظرتان در مورد چربي حيوانِ مرده چیست؟ زیرا مردم براي چرب كردن چوب كشتيها، پوستها و براي روشنايي چراغ، از آن استفاده مي كنند. پیامبرص فرمودند: «خير، حرام است» و افزودند: «الله تعالی يهود را نابود كند، چون الله تعالی چربي را بر آنان حرام نمود، آنرا ذوب كردند و فروختند و پولش را خوردند (از قيمت آن استفاده كردند)». صحیح بخاری حدیث شماره (2236) و صحیح مسلم حدیث شماره (1581).
الحديث السادس والأربعون
"كل مسكر حرام"
حدیث چهل و ششم
هر مست کننده ای حرام است
عَنْ أَبِي بُرْدَةَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ بَعَثَهُ إِلَى الْيَمَنِ، فَسَأَلَهُ عَنْ أَشْرِبَةٍ تُصْنَعُ بِهَا، فَقَالَ: وَمَا هِيَ؟ قَالَ: الْبِتْعُ وَالْمِزْرُ، فَقِيلَ لِأَبِي بُرْدَةَ: مَا الْبِتْعُ؟ قَالَ: نَبِيذُ الْعَسَلِ، وَالْمِزْرُ نَبِيذُ الشَّعِيرِ، فَقَالَ: كُلُّ مُسْكِرٍ حَرَام"ٌ . رواه البخاري [رقم:4343] .
«ابو برده از پدرش و او از ابوموسی اشعریس روایت می کند که رسول اللهص او را به یمن فرستادند و در مورد نوشیدنی های اهل یمن از وی پرسیدند، و او در پاسخ فرمود: بتع و مزر، از ابو برده پرسیده شد که بتع چیست؟ پاسخ داد: بتع نبیذ عسل و مزر نبیذ جو می باشد، سپس فرمود: هر مست کننده ای حرام است». صحیح بخاری حدیث شماره (4343).
الحديث السابع والأربعون
"ما ملأ آدمي وعاء شرا من بطن"
حدیث چهل و هفتم
ميانه روی در خوردن، و دوری از اسراف و پرخوری
عَنْ الْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِيَكْرِبَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ: "مَا مَلَأَ آدَمِيٌّ وِعَاءً شَرًّا مِنْ بَطْنٍ، بِحَسْبِ ابْنِ آدَمَ أُكُلَاتٌ يُقِمْنَ صُلْبَهُ، فَإِنْ كَانَ لَا مَحَالَةَ، فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ، وَثُلُثٌ لِشَرَابِهِ، وَثُلُثٌ لِنَفَسِهِ". رَوَاهُ أَحْمَدُ [رقم: 4/132]، والتِّرْمِذِيُّ [رقم: 2380]، وابْنُ مَاجَهْ [رقم: 3349]، وَقَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَدِيثٌ حَسَنٌ.
از مقدام بن معدیکربس روایت است که گفت: شنیدم رسول اللهص می فرمودند: «انسان هیچ ظرفی بدتر از شکمش پر نکرده است! برای فرزند آدم چند لقمه ای کافی است تا بدان وسیله پشتش را راست بدارد (و سد رمق نمايد و توان اطاعت و بندگي بيابد)، و اگر ناچار بود بیشتر بخورد، پس یک سوم را برای غذایش اختصاص دهد، و یک سوم را برای نوشیدنی‌اش، و یک سوم برای نفس کشیدنش». مسند احمد حدیث شماره (17186) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (3349) و سنن ترمذی حدیث شماره (2380) و فرمود: این حدیث حسن است.
الحديث الثامن والأربعون
"أربع من كان فيه كان منافقا"
حدیث چهل و هشتم
لزوم پرهیز از صفات منافقان
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ النَّبِيَّ قَالَ: "أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا: إِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ، وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ". رواه البخاري [رقم:34]، ومسلم [رقم:58].
از عبدالله بن عمرو رضی الله عنهما روایت است که رسول اللهص فرمودند: «چهار خصلت است که هرگاه در يک فرد جمع شود، او منافق خالص است و آنکه در او صفتي از اين اوصاف باشد، در او صفتي از نفاق موجود است؛ تا آن را ترک کند: چون امين شمرده شود، خيانت کند، و چون سخن راند، دروغ گويد، و چون عهد و پيمان بندد، بیوفائی و پیمان شکنی کند، و چون دعوا کند دشنام و ناسزا گوید».
الحديث التاسع والأربعون
"لو أنكم توكلون على الله حق توكله"
حدیث چهل و نهم
توکل بر الله عنصری محرک و سازنده است
عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ عن النبي قَالَ: "لَوْ أَنَّكُمْ تَوَكَّلُونَ عَلَى اللَّهِ حَقَّ تَوَكُّلِهِ لَرَزَقَكُمْ كَمَا يَرْزَقُ الطَّيْرَ تَغْدُو خِمَاصًا وَتَرُوحُ بِطَانًا".
رَوَاهُ أَحْمَدُ [رقم: 205]، وَالتِّرْمِذِيُّ [رقم:2344]، وَالنَّسَائِيُّ فِي "الْكُبْرَى" كَمَا فِي" التُّحْفَة: [رقم: 8/79]، وَابْنُ مَاجَهْ [رقم: 4164]، وَصَحَّحَهُ ابْنُ حِبَّانَ (730)، وَالْحَاكِمُ 418، وَقَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَسَنٌ صَحِيحٌ.
عمر بن خطابس از رسول اللهص روایت می کند که ایشان فرمودند: «اگر شما آن گونه که سزاوار توکل بر الله است بر الله توکل کنيد، شما را همچون پرنده روزي مي دهد که بامدادان گرسنه از لانه بيرون رفته و شامگاهان با شکمي پر برمي گردد». مسند احمد حدیث شماره (205) و سنن ترمذی حدیث شماره (2344) و فرمود: این حدیث حسن صحیح است، و سنن نسائی در الکبری حدیث شماره (11805) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (4164) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (730) و مستدرک حاکم حدیث شماره (7975).
نکتۀ مهم: گروهي از مردم در فهم معناي حقيقي توکل به خطا رفته و به بهانه توکل بر الله از تلاش در راستاي امرار معاش و بکارگيري اسباب مادي دست برداشته اند، ولي واقعيت اين است که توکل به معني تنبلي و شانه خالي کردن از زير بار مسؤليت نيست، بلکه توکل عنصري محرک و سازنده است که نه تنها انسان را از ادامه حرکت باز نمي دارد بلکه وي را به جلو بردن چرخه زندگي و بکارگيري اسباب مربوطه نيز وا مي دارد، و لذا هر نوع توکلي که زبان و اعضاي انسان را تحت تاثير قرار ندهد، بي تفاوتي، سستي و تنبلی به شمار مي رود، فلهذا توکل با اخذ اسباب منافات ندارد.
الحديث الخمسون
"لا يزال لسانك رطبا من ذكر الله عز وجل"
حدیث پنجاهم
با یاد الله دل آرامش می‌یابد
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُسْرٍ قَالَ: "أَتَى النَّبِيَّ رجلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيْنَا، فَبَابٌ نَتَمَسَّكُ بِهِ جَامِعٌ؟ قَالَ: لَا يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْبًا مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ". رواه أحمد [رقم: 17956].
عبدالله بن بسرس روایت می کند که مردی به حضور رسول اللهص آمد و عرض کرد: ای رسول الله! احکام اسلام بر ما زیاد شده است، بابی برای ما بگوئید که همۀ احکام را در برگیرد تا به آن چنگ بزنیم، رسول اللهص فرمودند: «همواره زبانت از یاد الله تَر باشد». مسند احمد حدیث شماره (17956) و سنن ابن ماجه حدیث شماره (3793) و صحیح ابن حبان حدیث شماره (814) و مستدرک حاکم حدیث شماره (1873).