الدرسُ الخامسُ: بيانُ معنَى دينِ الإسلامِ

[عبد الله الداخل]

الدرسُ الخامسُ: بيانُ معنَى دينِ الإسلامِ


قال اللهُ تعالى: ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ﴾ [آل عمران: 19].
وقال تعالى:﴿وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآَخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ (85)﴾ [آل عمران: 85].
وقال تعالى: ﴿فَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ﴾ [الحج: 34].
وقال تعالى: ﴿وَقُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ﴾ [آل عمران: 20].
وقال تعالى: ﴿وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ﴾ [النساء: 125].

والإسلامُ معناه: إخلاصُ الدينِ للهِ عز وجل والانقيادُ لأوامرِه وأحكامِه.
وهو عقيدةٌ وشَريعةٌ؛ فالعقيدةُ مَبْناها على العلمِ الصحيحِ، والشريعةُ أحكامٌ يَجِبُ على العبدِ امتثالُها.
قال اللهُ تعالى: ﴿وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ﴾ [البينة: 5].
فلا يكونُ العبدُ مُسلمًا حتى يَجْمَعَ أمرين:
الأمر الأول: إخلاص الدينِ للهِ عز وجل؛ فيُوَحِّدُ اللهَ ويَجْتَنِبُ الشِّركَ.
الأمر الثاني: الانقياد للهِ تعالى، بامتثالِ أوامرِه واجتنابِ نَواهيهِ.
فمَن وحَّد اللهَ وانقادَ لأوامرِه فهو مُسْلِمٌ.
وبهذا تَعْرِفُ أن المُشْرِكَ غيرُ مسلمٍ؛ لأنه لم يُخْلِصِ الدينَ للهِ عز وجل.
والمُسْتكبِرُ عن عبادةِ اللهِ غيرُ مُسلمٍ؛ لأنه مُمْتنِعٌ غيرُ مُنقادٍ لأوامرِ اللهِ جل وعلا.
قال اللهُ تعالى: ﴿لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْدًا لِلَّهِ وَلَا الْمَلَائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَمَنْ يَسْتَنْكِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيْهِ جَمِيعًا (172) فَأَمَّا الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَأَمَّا الَّذِينَ اسْتَنْكَفُوا وَاسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَلَا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا (173)﴾[النساء: 172–173].
فصل: والمسلمون يتفاضلون في حسن إسلامِهم بتفاضُلِهم في الإخلاصِ، وحُسنِ الانقيادِ، فهُم على مراتبِ الدين الثلاثةِ التي بَيَّنَها النبيُّ صلَّى الله عَليهِ وَسلَّم كَمَا فِي حديثِ جبريلَ الطويلِ، وهي:
1: مَرْتبةُ الإسلامِ.
2: مَرْتبةُ الإيمانِ.
3: مَرْتبةُ الإحسانِ.
وأفضلُ هذه المَراتبِ مَرْتبةُ الإحسانِ، ثم مَرْتبةُ الإيمانِ، ثم مَرْتبةُ الإسلامِ.
فكلُّ مُؤمِنٍ مُسلمٌ، وليسَ كلُّ مسلمٍ مُؤمِنًا.
وأركانُ الإسلامِ خمسةٌ كما في الصحيحين من حديثِ عبدِ اللهِ بنِ عُمَر رضِي الله عنهما عن النبيِّ صلى الله عليه وسلم أنه قال: ((بُنِي الإسلامُ على خَمْسٍ: شهادةِ أن لا إلهَ إلا اللهُ وأن مُحمَّدًا رسولُ اللهِ، وإقامِ الصلاةِ، وإيتاءِ الزكاةِ، وحَجِّ البيتِ، وصَوْمِ رَمَضانَ)).
وقال النبيُّ صلى الله عليه وسلم: ((رأسُ الأمرِ الإسلامُ، وعَمُودُهُ الصلاةُ، وذِرْوةُ سَنامِه الجِهادُ في سبيلِ اللهِ)) رواه أحمد من حديث مُعاذِ بن جَبَلٍ رضِي الله عنه.

فصل: والمؤمنون يَتفاضلون في إيمانِهم فبعضُهم أكثرُ إيمانًا من بَعْضٍ؛ لأنَّ الإيمانَ تصديقٌ بالقَلْبِ، وقولٌ باللسانِ، وعَمَلٌ بالجوارحِ، يَزِيدُ ويَنْقُصُ.
وكلما كانَ العبدُ أعْظَمَ تصديقًا وأحْسَنَ قَوْلاً وعَمَلاً كان إيمانُه أعظمَ.
وإذا فَعَل العبدُ المَعْصيةَ نقَصَ من إيمانِه؛ فإذا تابَ وأصْلَحَ تابَ اللهُ عليه.
واستكمالُ الإيمانِ وَصَفَه النبيُّ صلى الله عليه وسلم بقولِه: ((مَن أحَبَّ للهِ، وأبْغَضَ للهِ، وأعْطَى للهِ، ومَنَعَ للهِ، فقَدِ اسْتَكْمَلَ الإيمانَ)). رواه أبو دَاوُدَ وغيرُه من حديثِ أبي أُمامة البَاهِلِيِّ رضِي الله عنه.
والحُبُّ للهِ أعمُّ من الحُبِّ في اللهِ، فهو يَشْمَلُ مَحَبَّةَ كلِّ ما يُحَبُّ لله جل وعلا من الأشخاصِ والأعمالِ والأقوالِ والأحوالِ والمقاصدِ والأخلاقِ والأَمْكِنَةِ والأزمنةِ وغيرِها.
وكذلك العطاءُ للهِ أعمُّ من أن يكونَ المرادُ به عطاءَ المالِ، بل هو شامِلٌ لكلِّ ما يُعْطَى من مالٍ وَجَاهٍ وعِلْمٍ وجُهْدٍ ووَقْتٍ، وكذلك المَنْعُ.
فمَن كان حُبُّه للهِ، وبُغْضُه للهِ، وعطاؤُه للهِ، ومَنْعُه للهِ، فهو مُؤْمِنٌ مُستكمِلُ الإيمانِ؛ نسألُ اللهَ تعالى من فِضْلِه.

فصل: وأُصولُ الإيمانِ سِتَّةٌ، بَيَّنَها النبيُّ صلى الله عليه وسلم بقولِه: ((الإيمانُ أن تُؤْمِنَ باللهِ وملائكتِه وكُتُبِه ورُسلِه واليَوْمِ الآخِرِ وتُؤْمِنَ بالقَدَرِ خَيْرِه وشَرِّهِ)).
وهذه الأصولُ يَجِبُ على كلِّ مسلمٍ الإيمانُ بها، ومَن كَفَر بأصْلٍ منها فهو كافرٌ غيرُ مُسلمٍ.
والإيمانُ له شُعَبٌ تَتَفَرَّعُ عن هذه الأصولِ كما تَتَفَرَّعُ الأغصانُ من الشَّجَرة، وكلما كانَ العَبْدُ أكثرَ أخْذًا بخِصالِ الإيمانِ وأعمالِه كانَ أكثرَ إيمانًا؛ فعن أبي هُريرةَ رضِي الله عنه أن النبيَّ صلى الله عليه وسلم قال: ((الإيمانُ بِضْعٌ وَسَبْعُونَ أَوْ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً، فَأَفْضَلُهَا قَوْلُ لا إِلَهَ إِلا اللهُ، وَأَدْنَاهَا إِمَاطَةُ الأَذَى عَن الطَّرِيقِ، وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِن الإِيمَانِ)) رواه مسلم.
فشُعَبُ الإيمانِ هي خِصالُه وأجزاؤُه، ومنها قلبيٌّ وقوليٌّ وعمليٌّ، وقد مثَّل النبيُّ صلى الله عليه وسلم لكلِّ نوعٍ بمثالٍ: فقولُ (لا إلهَ إلا اللهُ) قولٌ باللسانِ، وإماطةُ الأذى عَمَلٌ، والحياءُ عَمَلٌ قَلْبِيٌّ.
وقد يَجْمَعُ العَبْدُ شُعَبًا من الإيمانِ وشُعَبًا من النِّفاقِ فيَكونُ فيه بَعْضُ خِصالِ النِّفاقِ حتى يَدَعَها، كما قال النبيُّ صلى الله عليه وسلم: ((أرْبَعٌ مَن كُنَّ فيه كانَ مُنافِقًا خَالِصًا، ومَن كانتْ فيه خَصْلَةٌ منهنَّ كانت فيه خَصْلَةٌ من النِّفاقِ حتى يَدَعَها؛ إذا اؤتُمِنَ خانَ، وإذا حدَّث كَذَب، وإذا عاهَدَ غَدَر، وإذا خاصَمَ فَجَرَ)). متفق عليه.

فصل: والإحسانُ بيَّنه النبيُّ صلى الله عليه وسلم بقولِه: ((الإحسانُ أن تَعْبُدَ اللهَ كأنَّكَ تَرَاهُ، فإنْ لم تَكُنْ تَرَاهُ فإنَّه يَرَاكَ)).
وقد خَلَقَنَا اللهُ تعالى ليَبْلُوَنا أيُّنَا أحْسَنُ عَمَلاً؛ وقد أخبرنا الله تعالى أن من مقاصد خلقه إيانا أن يبلونا أينا أحسن عملا كما قال تعالى: ﴿وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾ [هود: 7].
وقال تعالى:﴿الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ﴾ [الملك: 2]، قال فُضَيْلُ بنُ عِيَاضٍ: (﴿أَحْسَنُ عَمَلاً﴾ أي أخلصه وأصوبه).
فالعَمَلُ لا يَكونُ حَسَنًا حتى يَكُونَ خَالِصًا للهِ تعالى، وصَوَابًا على سُنَّةِ رسولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم.
واتِّباعُ هَدْيِ النبيِّ صلى الله عليه وسلم يَعْصِمُ العَبْدَ من الغُلُوِّ والتفريطِ.
وبهذا تَعْلَمُ أنَّ من نواقضِ الإحسانِ: الشِّرْكَ والبِدْعَةَ والغُلُوَّ والتفريطَ.
فالمُشْرِكُ مُسِيءٌ غَيْرُ مُحْسِنٍ، وكذلك المُبْتَدِعُ والغَالي والمُفَرِّطُ.

والإحسانُ على دَرَجتينِ:
الإحسانُ الوَاجِبُ: وهو أداءُ العِباداتِ الوَاجِبَةِ بإخلاصٍ ومتابعةٍ بلا غُلُوٍّ ولا تَفْريطٍ.
والإحسانُ المُسْتَحَبُّ: وهو التَّقَرُّبُ إلى اللهِ تعالى بالنَّوافِلِ، وتَكْمِيلُ مستحَبَّاتِ العباداتِ وآدابِها، والتَّوَرُّعُ عن المُشْتَبِهاتِ والمَكْرُوهاتِ؛ فيَعْبُدُ اللهَ كأنه يَرَاهُ؛ فيَجْتَهِدُ في أداءِ العباداتِ على أحسنِ وُجوهِها بما يَتَيَسَّرُ له؛ فلا يُكَلِّفُ نفسَه ما لا يُطِيقُ، ولا يُفَرِّطُ بتَرْكِ ما يَتَيَسَّرُ له من العباداتِ التي تُقَرِّبُه إلى اللهِ تعالى.
والإحسانُ يَكونُ في كلِّ عِبادةٍ بحَسَبِها، ويَجْمَعُ ذلك: قُوَّةُ الإخلاصِ وَحُسْنُ اتِّباعِ هَدْيِ النبيِّ صلَّى الله عَليهِ وَسَلَّمَ فِي تلكَ العِبَادةِ:
● فإِحسانُ الوُضوءِ يَكونُ بإِسباغِه وتكميلِ فروضِه وآدابِه وعدمِ مُجاوَزَةِ الحَدِّ المَشْروعِ من الغَسَلاتِ.
● وإحسانُ الصلاةِ يكونُ بإقامتِها وأدائِها في أوَّلِ وَقْتِها بخُشوعٍ وطُمأنينةٍ وحُضورِ قَلْبٍ، ويُصَلِّيها صَلاةَ مُوَدِّعٍ، فيُكَمِّلُ فُروضَها وسُنَنَها كأنه يَرَى اللهَ عز وجل.
● وإحسانُ الزَّكَاةِ والصَّدقةِ أنْ يُؤدِّيَ ما يَتصدَّقُ به مُتقرِّبًا إلى اللهِ عز وجل يرجو رَحْمتَه ويَخْشَى عذابَه، لا يُريدُ مِمَّن أحْسَنَ إليه جَزاءً ولا شُكورًا، ولا يُتْبِعُ نفقتَه مَنًّا ولا أَذًى، ويَتحرَّى إخراجَ الطَّيِّبِ من المالِ، فلا يُخرِجُ رديئَهُ وما تَعافُه النَّفْسُ، ولا يَمْطُلُ بصدقتِه ولا يُعَسِّرُ على المُحتاجِ في أَخْذِها، ولا يَتعالَى عليه، ولا يُسَمِّعُ بنَفَقتِه ولا يُرائِي بها.
وهكذا في سائرِ العباداتِ والمُعاملاتِ؛ يَنْبغِي للعبدِ أن يَتحرَّى الإحسانَ فيها ما استطاعَ ويَتَّبِعَ هَدْيَ النبيِّ صلى الله عليه وسلم في ذلك.
ومَن تَحرَّى الإحسانَ وحَرَصَ عليه وسَأَلَ اللهَ تعالى الإعانةَ عليه رُجِيَ له أن يُوَفَّقَ للإحسانِ، قال أبو الدَّرْداءِ رضِي اللهُ عنه: (إِنَّمَا العِلْمُ بالتَّعلُّمِ والحِلْمُ بالتَّحلُّمِ، ومَن يَتَحَرَّ الخيرَ يُعْطَه، ومَن يَتَوقَّ الشَّرَّ يُوقَه).
وأبوابُ الإحسانِ كثيرةٌ، ففي صَحيحِ مُسلمٍ من حديثِ شَدَّادِ بنِ أَوْسِ بنِ ثابتٍ رضِي الله عنهما عن النبيِّ صلى الله عليه وسلم قال: ((إنَّ اللهَ كتَبَ الإحسانَ على كلِّ شيءٍ؛ فإذا قَتَلْتُم فأحسِنوا القِتْلةَ، وإذا ذَبَحْتُم فأَحْسِنوا الذِّبْحةَ، وَلْيُحِدَّ أحدُكُم شَفْرَتَهُ وَلْيُرِحْ ذَبيحَتَهُ)).
فالإحسانُ مكتوبٌ على كلِّ شيءٍ، وإحسانُ كلِّ شيءٍ بحَسَبِه، وقد بَيَّن النبيُّ صلى اللهُ عليه وسلم هنا الإحسانَ في الذَّبْحِ، فمَن خالَفَ هَدْيَه فلم يُحِدَّ السِّكِّينَ ولم يُرِحْ ذَبِيحَتَهُ فليسَ بمُحْسِنٍ في ذَبْحِه.
وهذا مِمَّا يُبيِّنُ أهَمِّيَّةَ الفِقْهِ في الدينِ، فبه يَعْرِفُ طالبُ الإحسانِ هَدْيَ النبيِّ صلى الله عليه وسلم في العِباداتِ والمُعاملاتِ؛ فيَعْرِفُ هَدْيَهُ في الوُضوءِ والصَّلاةِ والصدقةِ والصيامِ والحجِّ والجهادِ والبُيوعِ والطَّعامِ والشَّرابِ والنَّوْمِ والنِّكَاحِ والمُعاشَرَةِ والبِرِّ والصِّلَةِ ومُعاملةِ الناسِ على اختلافِ أصنافِهم، وهكذا في سائرِ الأمورِ.
ولا يُدرِكُ العبدُ مَرْتبةَ الإحسانِ إلا بإعانةِ اللهِ وتَوْفيقِه، ولذلك شُرِعَ للعبدِ أن يَدْعُوَ دُبُرَ كلِّ صَلاةٍ: ((اللهمَّ أعنِّي على ذِكْرِكَ وشُكرِكَ وحُسنِ عِبادتِكَ)).
فحاجةُ العبدِ إلى إعانةِ اللهِ تعالى له على الإحسانِ دائمةٌ مُتكرِّرةٌ.

[أبو سلمى]

الدرسُ الخامسُ: بيانُ معنَى دينِ الإسلامِ
Ika-limang aralin: pagpapahayag sa kahulugan ng relihiyong Islam.

قال اللهُ تعالى: ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ﴾ آل عمران: 19
Sinabi ni Allah : (( katotohanan ang relihiyon kay Allah ay islam))( Ale-imra'an:19)
وقال تعالى:﴿وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآَخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ (85)﴾ آل عمران: 85

Sinabi ni Allah ((At sinuman ang maghahangad ng ‘Deen’ maliban sa ‘Deen’ na ‘Al-Islâm’ay hindi ito tatanggapin sa kanya at sa Kabilang-Buhay ay kabilang siya sa mga talunan, na sila ay walang mapapakinabangan na anuman sa kanilang mga sarili)) ( Ale imra’an: 85)
وقال تعالى: ﴿فَإِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَبَشِّرِ الْمُخْبِتِينَ﴾ [الحج: 34 ]

Sinabi ni Allah ((Na kung kaya, ang inyong ‘Ilâh’ (Diyos na karapat-dapat sambahin), O kayong mga tao, ay bukod-tanging Nag-iisa, Siya ang Allâh na kung kaya, isuko lamang ninyo ang inyong sarili sa Kanya bilang Muslim At ibigay mo, ang magandang balita, O Muhammad (Sallallahu Alayhi wa Sallam), sa mga mapagpakumbaba at nagpapasailalim sa kanilang ‘Rabb’ na Tagapaglikha, ang mabuting gantimpala rito sa daigdig at sa Kabilang-Buhay)) ( Al-hajj:34)
وقال تعالى: ﴿وَقُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ وَالْأُمِّيِّينَ أَأَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ﴾ آل عمران: 20

Sinabi ni Allah ((At sabihin mo sa kanila, ganoon din sa mga paganong Arabo at iba pa: “Kapag isinuko ninyo ang inyong mga sarili at tinanggap ang Islâm, kayo ay nasa Matuwid na Landas, gabay at katotohanan. Subali’t kapag kayo ay tumalikod, ang Allâh ang bahala na Makikipagtuos sa inyo. Ang tungkulin ko lamang ay ang pagpapahayag, at walang pag-aalinlangan na nagpahayag ako sa inyo at nagpakita ng katibayan.” At ang Allâh ang ‘Baseer’ – Walang-Hanggan at Ganap na Nakakakita sa Kanyang mga alipin at walang anumang bagay hinggil sa kanila ang maililihim sa Kanya))(Ale-imra’an:20)
وقال تعالى: ﴿وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ﴾ النساء: 125

Sinabi ni Allah ((Walang sinupaman ang higit na mabuti sa kanyang ‘Deen’ (o Relihiyon) kaysa sa kanya na isinuko ang buong katauhan sa Allâh na Bukod-Tangi at Nag-iisa; at siya na gumagawa ng kabutihan na sumunod))(An-nisa’a:125)

Ang Islam ay nangangahulugan: taos-pusong pagsunod kay Allah at pagtalima sa kanyang mga utos at mga hatol.
At ito ay paninindigan at batas, ang paninindigan ay nagmumula sa tamang kaalaman, at ang batas ay mga hatol na nararapat na sundin ng tao.
قال اللهُ تعالى: ﴿وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ﴾ البينة: 5

Sinabi ni Allah ((At walang ipinag-utos sa kanila sa lahat ng batas sa kasulatan kundi sambahin lamang nila ang Allâh na Bukod-Tangi, na ang kanilang hangarin sa kanilang pagsamba ay makatagpo nila ang Allâh, na lumayo sila sa pagtatambal patungo sa tamang paniniwala, at isagawa nila ang ‘Salâh,’ at ibibigay nila ang kanilang ‘Zakâh,’ at ito ang Matuwid na ‘Deen’ (Relihiyon), na ito ay ang Islâm)) ( Al-bayyenah : 5)
Hindi magiging muslim ang isang tao maliban kung maipon niya ang dalawang bagay:
Unang bagay: taos-pusong pagsamba kay Allah, papag-isahin niya si Allah at layuan ang pagtatambal sa kanya.
Pangalawang bagay: pagsunod kay Allah, sa pamamagitan ng pagsasagawa ng kanyang mga utos at paglayo sa kanyang mga ipinagbabawal.
kung sinuman ang papag-isahin niya si Allah at susundin ang kanyang mga utos ay siya ay muslim.
dahil diyan malalaman mo na ang taong nanambal ay hindi muslim dahil hindi niya sinamba si Allah ng bukod-tangi at taos-puso.
at ang nagmamataas sa pagsamba kay Allah ay hindi muslim dahil siya ay tumanggi, tumalikod at hindi sumunod sa mga utos ni Allah.
قال اللهُ تعالى: ﴿لَنْ يَسْتَنْكِفَ الْمَسِيحُ أَنْ يَكُونَ عَبْدًا لِلَّهِ وَلَا الْمَلَائِكَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَمَنْ يَسْتَنْكِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَيَسْتَكْبِرْ فَسَيَحْشُرُهُمْ إِلَيْهِ جَمِيعًا (172) فَأَمَّا الَّذِينَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَأَمَّا الَّذِينَ اسْتَنْكَفُوا وَاسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَلَا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا (173)﴾[النساء: 172–173].

Sinabi ni Allah ((Kailanman, hindi magmamataas at hindi tatanggihan ng ‘Al-Masih’ (ang Messiah –si Hesus) na siya ay maging alipin ng Allâh; at ganoon din, hindi rin magmamataas ang mga malalapit na anghel sa Allâh, sa pag-amin ng kanilang pagiging alipin ng Allâh.Samakatuwid, ang sinumang tumanggi at magmataas; walang pag-aalinlangan, titipunin silang lahat tungo sa Allâh sa Araw ng Muling Pagkabuhay at Siya ang maghuhukom sa kanila ng Kanyang makatarungang paghuhukom, at tutumbasan ang bawa’t isa ayon sa karapat-dapat na para sa kanya. Subali’t ang mga yaong naniwala sa Allâh ng tunay na paniniwala sa pamamagitan ng salita at sa gawa, at sumunod sa Kanyang batas, walang pag-aalinlangan, ipagkakaloob ng Allâh sa kanila ang gantimpala sa kanilang mga gawain at sila ay pagkakalooban pa ng karagdagan mula sa Kanyang kagandahang-loob. Subali’t ang mga yaong tumanggi sa pagsunod sa Allâh at nagmataas, walang pag-aalinlangan, sila ay paparusahan nang matinding pagpaparusa; at wala silang matatagpuang tagapangalaga na magliligtas sa kanila mula sa kaparusahan, at bukod sa Allâh ay hindi na sila makatatagpo ng sinumang makatutulong sa kanila)) ( An-nisa'a : 172-173)

kabanata : ang mga muslim ay magkakaiba ng antas sa kalinisan ng kanilang pagka-islam, depende sa lakas ng kanilang taimtim na pagsamba at ganda ng kanilang pagsunod, kaya sila ay nasa tatlong antas ng relihiyon na ihinayag ng propeta sa hadith ni Jebreel ba mahaba tungkol dito, at ito ay:
Una: antas ng islam
Pangalawa: antas ng Eema'an
Pangatlo : antas ng Ihsa'an
Ang pinakamataas sa mga antas na ito ay antas ng Ihsa'an, kasunod ang antas ng Eema'an at kasunod diyan ang antas ng islam, kaya lahat ng mu'min ay muslim at hindi lahat ng muslim ay mu'min. ang haligi ng islam ay lima gaya ng nabanggit sa Saheehul-bukhari at Saheehul-muslim mula sa hadith ni Abdullah bin Omar (radhiyallahu anhuma) ang propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam ) ay nagsabi : (( binuo ang islam sa limang haligi: (( ang pagsaksi ng walang diyos na dapat samabin kundi ang Allah lamang at ang pagsaksi na si Muhammad ay sugo ni Allah, ang (SALAAH) ang pagdarasal, ang pagbibigay ng kawang-gawa ( ZAKAH), ang pag-hajj, ang pag-aayuno)) at sinabi ng propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam) :(( ang ulo ng lahat ng mga gawa ay islam, at ang pundasyon niya ay ang "Salaah" ang pagdarasal, at ang tuktok niya ay ang jihad fee sabiylillah)) iniulat ni Ahmad mula sa hadith ni Muadz bin Jabal (radhiyallahu anhu).

Kabanata : Ang mga mu'min ay magkakaiba ng antas sa Eeman, ang iilan sa kanila ay malalakas ang Eeman kaysa sa iba, dahil ang Eeman ay paniniwala sa puso, at salitang binibigkas ng dila, at mga gawa na ginawa ng katawan, nadaragdagan at nakukulangan.
Kung kaya sa laki ng paniniwalang nasa puso ng tao at sa ganda ng kanyang mga salita at gawa ay ganoon din kalakas ang kanyang Eeman.
At kung ang tao ay gagawa ng kasalanan ay ang Eeman niya ay hihina at makukulangan, at kapag siya ay babalik loob kay Allah ay lalakas muli ang kanyang Eeman.
Ang pagkakompleto ng Eeman ay ipinahayag ni propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam) sa kanyang pagsabi :(( sinuman ang magmahal dahil kay Allah, at magalit dahil kay Allah, at magbigay para kay allah, at magbabawal para kay Allah, katotohanan nakompleto niya ang Eeman)) ( iniulat ni Abu Da'wood at iba pa, mula sa hadith ni Abu Umamah Al-bahiliy (radhiyallahu anhu)
Kung kaya sinuman ang magmamahal dahil kay Allah at magagalit dahil kay Allah at magbibigay para kay Allah at magabawal dahil kay Allah ay sadyang nakompleto niya ang Eeman.

Kabanata : ang haligi ng pananampalataya ay anim,ipinaliwanag ng propeta sa kanyang pagsabi : (( Ang pananampalataya ay ang paniniwala kay Allah, at paniniwala sa kanyang mga anghel, at paniniwala sa kanyang aklat ( Qu-ran),at paniniwala sa kanyang mga sugo, paniniwala sa araw ng pahuhukom, at paniniwala sa mga itinkda ni Allah mabuti man o masama)).
ito ang mga haliging nararapat sa bawat muslim na paniwalaan niya, at sinuman ang hindi maniniwala isa man lang sa mga haliging ito ay makakalabas sa islam at hindi siya muslim.
At ang paniniwala ay mayroong mga antas na nanggagaling sa mga haligi nito tulad ng punong-kahoy na may mga sanga, kung kailan makakakuha ng maraming antas ang tao sa pananampalataya ay ganoon maging malakas ang kanyang pananampalataya; hadith mula kay Abu hurairah (radhiyallahu anhu) katotohanan ang propeta ay nagsabi: (( ang pananampalataya ay mahigit sa pitumpot antas o mahigit anim na pot antas, at ang pinaka-mataas nito ay ang pagbigkas ng LA-ILAHA-ILLALLAH ( walang diyos na dapat sambahin kundi ang Allah lamang), at ang pinakamaliit na antas nito ay ang pag-aalis ng bagay na nakakaharang sa daanan, at ang hiya ay kabilang sa antas ng pananampalataya) iniulat ni Muslim
Ang antas ng pananampalataya ay ang kanyang mga uri at ang mga napapaloob dito, kabilang dito ang nasa puso at mga salita at mga gawa o kilos, katunayan ang propeta ay nagbigay ng halimbawa sa bawat uri nito, halimbawa: salitang (LA-ILAHA-ILLALLAH) iyan ay salita ng dila, pag-alis ng nakakaharang sa daanan ay gawa, at ang pagka-hiya ay nasa puso.
At minsan ay maiipon ng tao ang iilan sa antas ng pananampalataya at iilan sa katangian ng mga "munafiq" mapag-kunwari kaya magkakaroon siya ng katingian ng pagkukunwari hangga’t hindi niya iiwanan ito, sinabi ng propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam): (( apat na katangian na sinuman ang mapasa-kanya ang mga katangian na ito ay siya’y tunay na mapagkunwari “Munafiq” at sino naman ang mayroon sa kanya ang isa sa mga katangian na ito ay mayroon siyang pagkukunwari hanggang nasa kanya pa ang katangian na iyon; kung siya ay pagkatiwalaan ay hindi mapagkatiwalaan, at kung mag-salita ay magsinungaling, at kung mangako ay magtataksil, at kung magagalit ay mag-aaboso)) iniulat ni Al-bukhari at Muslim

Kabanata: ang pinaka-mataas antas ng pagsamba ay ipinahayag ni propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam) sa kanyang pagsabi : (( ang pinaka-mataas na antas ng pagsamba ay sambahin mo si Allah ng para mong nakikita, hindi mo man siya nakikita ay siya ay nakikita ka niya))
Katunayan tayo ay nilikha ni Allah upang makita niya kung sino sa atin ang gagawa ng mga magagandang gawain, at ipinahayag ni Allah ang kanyang layunin sa paglikha sa atin at iyon ay upang subukin niya kung sino sa atin ang higit na mabuti ang pagsunod sa kanya.
قال تعالى: ﴿وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾ هود: 7

Sinabi ni Allah : ((Siya ang Lumikha ng mga kalangitan at ng kalupaan at ang anumang mga nasa loob nito sa loob ng Anim na Araw. At ang Kanyang ‘`Arsh’ ay nasa ibabaw ng tubig bago pa likhain ang mga kalangitan at kalupaan, upang subukin kayo kung sino sa inyo ang higit na mabuti ang kanyang pagsunod at gawain))(Hood:7)

وقال تعالى:﴿الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ﴾ [الملك: 2]،
Sinabi ni Allah : ((Na Siya ang lumikha ng kamatayan at buhay; upang subukin kayo, O kayong mga tao, kung sino sa inyo ang gagawa ng kabutihan at magiging taos-puso sa kanyang gawain, at siya ang Allah na may katas-taasan at punong-puno ng karangalan at ganap na makapangyarihan, at ganap na mapagpatawad)) ( al-mulk :2)
Sabi Fudayl bin Iya'ad : mabuting gawain ay ang taimtim at nasa tamang landas. Marahil ang mga gawa ay hindi magiging mabuti hangga’t hindi ito maging taimtim at taos-pusong ginagawa para lamang kay Allah, at nasa tamang landas at ito ang landas na dinaanan ni propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam).
ang pagsunod kay propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam) ay nakapagkalayo sa mula sa pagsusubra at pagkukulang ng mga gawa.
At dito mo malalaman na ang nakakasira ng “ihsa’an” ang pinakamataas na antas ng pagsamba ay : ang pagtatambal at pagbabago sa mga kautusan at pagsusubra at pagkukulang.
Ang taong nanambal ay masama at hindi mabuti, gayun din ang taong bumago ng kautusan at nagpasobra at nagpalampas.

Ang “ihsa'an” pinakamataas na antas ng pagsamba ay mayroong dalawang uri:
Una : ang ublidagong patataasin ang antas : iyan ay ang mga sambang ubligado sa isang tao ang pagpataimtim nito at ubligadong pagsunod ng walang labis at walang kulang.
Pangalawa: ang antas na patataasin ng kusang-loob: ito ay ang paglapit kay Allah sa pamamagitan ng mga gawaing hindi ubligdo sa isang tao, at pagkukumpleto ng mga kusang-loob na ginagawang pagsamba at mga ritwal nito, at paglayo sa mga kinamumuhiang mga bagay; kaya sasambahin si Allah ng parang nakikita; at gawin ang abot ng makakaya para masamba si Allah sa higit na magandang paraan, hindi gagawin ang hindi makakaya, at hindi rin iiwanan ang mga kayang gawin na nauukol sa pagsamba para mapalapit kay Allah.
Ang ihsa'an ay nangyayari sa bawat uri ng pagsamba na naiipon ang lakas ng pagkataimtim at ganda ng pagsunod kay propeta (Sallallaha Alayhi wa Sallam) sa uri ng sambang iyon.
Ang ihsa'an sa pag-ablosyon ( Ablution) ay nangyayari sa kompletong paghugas sa mga obligadong hugasan at pagka-kompleto sa mga alintuntunin nito ng walang kulang walang labis.
Ang ihsa'an sa pagdarasal ay nangyayari sa pagsasagawa nito sa kanyang unang oras na may takot kay Allah at isasagawa ng taos-puso, at itatayo na parang huling dasal na, kokompletuhin ang mga "Furood" ubligadong nauukol sa pagdasal at mga sunan niya na parang nakikita niya si Allah.
Ang Ihsa'an sa pagbibigay ng zakat ay ang pagbibigay nito na ang hangarin ay upang mapalit kay Allah at makukuha ang kanyang habag at matakot sa kanyang kaparusahan, hindi hahangad sa sinuman bigyan ng tulong na tapatan ang naibigay at hindi mangangarap ng pagpapasalamat, at hindi susundan ng masasamang salita ang mga binigay, piliin sa kayamanan ang maganda upang ito ay ibigay na zakat, huwag ibigay ang mga wala nang silbi, hindi rin tatagalan ang pagbibigay tulong at hindi pahihirapan ang sinuman may kailangan, hindi magmamataas at hindi magbibigay upang marinig at Makita ng mga tao na namimigay.
At ganyan magpili sa lahat ng mga samba, kaya nararapat sa tao na gawin niya ang ihsa'an sa abot ng kanyang makakaya at sundin niya ang propeta sa kanyang mga ginagawa.
Sinuman ang magsasagawa ng ihsa'an at ito'y kanyang sisikapin at hihingi siya ng tulong mula kay Allah ay hindi malayo sa kanya na ibigay sa kanya ni Allah ang pinaka-mataas na antas ng pagsamba "ihsa'an".
Sinabi ni Abu Darda'a (radhiyallahu anhu) : (( katotohanan ang kaalaman ay nasa pag-aaral, at ang katinuan ay nasa pagsasanay, at sinuman ang hahanap ng mabuti ay ibibigay sa kanya at sino naman ang iiwas ng masasama ay maiiwasan niya).
At ang daan ng ihsa'an ay napakarami, sa Saheehul Muslim mula sa hadith ni Shadda'd bin Aus bin Thabit (radhiyallahu anhuma) ang propeta (Sallallahu Alayhi wa Salla) ay nagsabi : (( katotohanan ang Allah ay ipinag-utos niya ang (ihsa'an)kagandahang-loob sa lahat ng bagay, kung kaya kapag kayo ay papatay pagbutihin ninyo ang inyong pagpatay, at kung kayo naman ay kakatay pagbutihin ninyo ang inyong pagkatay, at patalasin ng isa inyo ang kutsilyong ikakatay niya, bigyan niya muna ng pahinga ang kanyang kakatain)
Kaya ang (ihsa'an) kagandahang-loob ay ipinag-uutos sa lahat ng bagay, ang propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam) nagbigay halimbawa ng (ihsa'an) kagandahang-loob sa pagkatay, sinuman ang kakatay na hindi matalim ang kanyang pang-katay at hindi niya bigyan pahinga ang kanyang kakatain bago niya katain ay hindi siya naging mabuti sa kanyang pagkatay.
At iyan ay nakakapagbigay aral sa kahalagaan ng pag-aaral sa mga alituntunin ng relihiyon, dahil sa pag-aaral malalaman ng sinuman naghahangad ng ihsa'an ang panuto ng propeta (Sallallahu Alayhi wa Sallam) sa pagsamba at sa mga Gawain pangkabuhayan; malalaman niya ang panuto ng propeta tungkol sa paghuhugas bago magdasal " ablosyon" at mga turo niya tungkol sa pagdarasal at sa pagbibigay ng zakat at sa pag-aayuno at sa pag-hajj at sa pag-jihad at sa pagbibili at pagbebenta at sa pagkain at sa pag-inum at sa pag-aasawa at sa kagandahang-loob sa mga tao at sa lahat ng kanyang mga Gawain.
At hindi maaabot ng tao ang pinakamataas na antas ng pagsamba " ihsa'an" maliban sa tulong at biyaya ni Allah, kaya ipinag-utos sa tao na siya'y hihiling kay Allah pagkatapos niya magdasal ng (( Oh, diyos ko " Allah" tulungan mo ako sa pag-alala sayo at tulungan mo ako sa pagpapasalamat sayo at tulungan mo ako sa pagpapabuti ng aking samba para sa iyo.
Ang pangangailangan ng tao sa tulong ni Allah sa pagpapabuti ng mga samba ay hindi nawawala bagkus ito ay kailangan sa bawat oras.